از افزایش قیمت مواد اولیه تا کاهش شدید صادرات / چالش‌های بی پایان صنعت شکلات و شیرینی

به گزارش اکونگار؛ در اوایل ماه مارس، بازارهای جهانی شاهد رشد بیش از دو برابری قیمت کاکائو در یک بازه زمانی 12 ماهه شدند و جهش بی‌سابقه قیمت‌ها بسیاری از سفته بازان را با تردیدهایی روبرو کرد. اکنون بازرگانان نگران هستند که تولیدکنندگان وارد یک عقب نشینی طولانی مدت شده باشند.

بر اساس آنچه سازمان بین‌المللی کاکائو (ICCO) برآورد کرده، میزان تولید کاکائو در سال 2024 از میزان تقاضای آن عقب‌ می افتد و بر این اساس برآورد می شود که تولید کاکائو با کسری 374 هزار تنی روبرو خواهد شد.

در همین زمینه تریستان فلچر،تحلیگر بازار کالا به بلومبرگ اعلام کرد که زخم های این بحران ممکن است برای مدت طولانی در نوسانات بازار کاکائو قابل مشاهده باشد. به گفته او برخی فعالان بازار، سوداگرانه با سرعت بیشتری وارد می‌شوند و به سرعت نیز این بازار را ترک می کنند؛ موضوعی که به بی‌نظمی این بازار می‌افزاید و این، بدان معناست که بازارها به احتمال زیاد، تشدید نوسان را تجربه می کنند.

آنطور که اکونومیست تایم از وضعیت بازار گزارش داده است، معاملات آتی این هفته به رکورد 11126 دلار در هر تن رسید؛ سطحی که قبلاً برای اکثر معامله گران غیرقابل تصور بود و تقریباً دو برابر نقطه اوج قبلی است که آن هم در دهه 1970 ثبت شده بود. به نظر می رسد این پایان ماجرای نوسان در بازار این کالا نیست. آنچنان که سیتی گروپ پیش بینی کرده، قیمت‌ها در چند ماه آینده به 12500 دلار می رسند و بعید نیست که قیمت کاکائو، مرز 20 هزار دلار را نیز در سال جاری بشکند.

 بر اساس گزارش ها، آنچه در زمینه کاکائو اتفاق می‌افتد، اکنون نه تنها هشدار برای صنایع وابسته به این کالا را فعال کرده بلکه زنگ خطری برای صنعت قهوه نیز هست که تنها در دو کشور متمرکز شده است: برزیل و ویتنام.

با این حال وضعیت رشد قیمت کاکائو، بی تردید صنایع وابسته به این کالا در جای جای دنیا را تحت تاثیر قرار می دهد و در این اوضاع، بررسی وضعیتی که صنایع شیرینی و شکلات ایران نیز متاثر از آن خواهد شد، حائز اهمیت است که در این گزارش به آن می پردازیم.

وضعیت بازار شکلات ایران پس از افزایش قیمت ها

گردش مالی صنعت شیرینی و شکلات در کشور حدود 16 تا 17 هزار میلیارد تومان برابر با 3700 تن اعلام شده است؛ حجمی از محصولات که حدود 30 درصد مواد اولیه‌اش وارداتی است و سایر مواد مورد نیاز آن در داخل تولید می‌شود.

بررسی آمار گمرکات ایران گواه این موضوع است که عمده واردات مواد اولیه این صنعت برای تولید کنندگان ایرانی از کشور ترکیه صورت می‌گیرد؛ رقمی حدود 79 میلیون دلار برابر با 19031 تن است؛ کشوری که طی سال‌های اخیر ازجمله مهم ترین شرکا تجاری ایران محسوب می‌شود.

به طور کلی پودر کاکائو، دانه کاکائو و خمیر کاکائو برای طعم دادن به محصولات غذایی مختلف و برای طعم دار کردن «محصولات شکلاتی» مانند شربت ها، تاپینگ ها، شیر شکلات، مخلوط کیک های آماده و مواد دارویی استفاده می شود.

طبق آمارهای رسمی بازار جهانی و داده های گمرک ایران ، در سال گذشته  مجموعا 41 هزار و 584 تن کاکائو و زیرمجموعه این گروه کالایی به ارزش 164 میلیون و 111 هزار دلار وارد ایران شده است.

با فرض اینکه قیمت گروه کالایی کاکائو در تمام زیر مجموعه ها ثابت در نظر گرفته شود و حجم واردات این کالاها در سال 1403 را بدون تغییر نسبت به سال گذشته یعنی حدود 41.6 تن در نظر بگیریم، ارزش دلاری واردات این محصول به کشور با احتساب رشد حدود 6.5 برابری که در بازار جهانی این کالا رخ داده، رقمی بالغ بر یک میلیارد دلار برآورد می شود.

مهم ترین نکته ای که پس از محاسبه این عدد به ذهن می رسد این است که استراتژی فعالان صنعت شیرینی و شکلات ایران دستخوش تغییر خواهد شد؟؛ مساله ای که باید موضوع محدودیت حجم منابع ارزی را نیز به آن افزود.

علاوه بر این، اگر مشکلاتی که این صنعت در سالهای گذشته با آنها دست و پنجه نرم کرده را به وضعیت افزایش قیمت بی سابقه کاکائو در جهان اضافه کنیم؛ آینده این صنعت و تصمیم گیری فعالان برای نحوه فعالیت در آن به سوالی جدی تبدیل خواهد شد؛ مسائلی از قبیل افزایش 300 درصدی هزینه انبارداری در سال گذشته، نبود برنامه منسجم در خطوط حمل و نقل کشور  (غیر فعال شدن 28 خط کشتیرانی به دلیل تحریم ها ) ،عدم همکاری منسجم بنادر که منجر به رسوب کالاها در گمرکات می شود و ...؛ عواملی که با پابرجا ماندن‌شان در کنار هم،نه تنها سهم کشورمان در بازارهای جهانی به میزان قابل توجهی از دست می‌رود بلکه عرصه برای فعالیت تولیدکنندگان داخلی نیز تنگ‌تر خواهد شد. همچنین وضعیت اشتغال حدود 65 هزار نفر که به طور مستقیم به این صنعت وابسته هستند نیز در هاله ای از ابهام قرار خواهد گرفت.

کمبود شکر در بازار، دیگر چالش جدی این صنعت

در حاشیه نمایشگاه شیرینی و شکلات که مدتی پیش در تهران برگزار شد تولیدکنندگان همگی از کمبود و گرانی شکر شکایت داشتند. این در حالی است که بهمن دانایی، دبیر انجمن صنایع قند و شکر، اعلام کرد با توجه به رسیدن فصل برداشت چغندر قند و تحویل آن به کارخانجات قند و شکر، به‌زودی محصول ۲۹ کارخانه وارد بازار خواهد شد؛ یعنی رقمی حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن.

این در حالی است که قند و شکر مورد نیاز کشور سالانه دو میلیون و ۴۰۰ هزار تن است و مقدار باقی‌مانده باید از طریق واردات تامین شود. مسئول تامین این مقدار شرکت بازرگانی دولتی است.

وضعیت بازار و کمبود شکر نشان می‌دهد که این شرکت و نهاد بالادستی آن یعنی وزارت جهاد کشاورزی نتوانسته‌اند وضعیت را مدیریت کنند. امری که جمشید مغازه‌ای، دبیر انجمن تولیدکنندگان شیرینی و شکلات، نیز در گفتگو با تجارت‌نیوز آن را تائید کرد.

او در این باره توضیح داد: پس از اینکه طرح انتضاع اجرا شد و وزارت جهاد مسئولیت تهیه و تامین شکر خانوار، صنف و صنعت را به عهده گرفت بازار همیشه در التهاب است و حتی زمانی شکر در بازار نایاب می‌شد.

کاهش شدید صادرات شیرینی و شکلات

به عقیده فعالان صنعت شیرینی و شکلات، در حالی که فاصله ایران با صنعت شیرینی و شکلات دنیا به لحاظ کمیت و کیفیت کمتر از ۵‌درصد است؛ اما چالش‌های جدی در حوزه تامین سرمایه در گردش ناشی از تصمیمات خلق‌الساعه سیاستگذار پولی تولیدکننده‌ها را به دردسر انداخته است. به طوری که حجم صادرات این صنعت را به حدود یک‌سوم کاهش داده است.

فعالان صنعت غذا می‌‌‌گویند: طی یکی، دو سال اخیر مسائلی همچون افزایش حقوق‌‌‌ها، تورم، هزینه‌‌‌های سربار، ارز چندنرخی و کاهش قدرت خرید مردم، موجب شده تا سرمایه در گردش شرکت‌ها با چالش کمبود نقدینگی مواجه شود.

تبعات آزادسازی نرخ مواد اولیه

عضو هیات‌مدیره فدراسیون تشکل‌های صنایع غذایی و کشاورزی ایران در این زمینه اظهار کرد: مشکل اصلی از زمانی حادث شد که دولت در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱ تصمیم به جراحی اقتصادی گرفت. این تصمیم دولت یک تصمیم شجاعانه بود که ‌ای‌کاش ادامه می‌دادند و آن را تکمیل می‌کردند. اما در آن مقطع نسبت به آزادسازی قیمت سه قلم کالای اساسی آرد، روغن و شکر اقدام کردند که این سه قلم نزدیک به ۹۶‌درصد حجم مواد اولیه محصولات تولیدی صنعت شیرینی و شکلات را تشکیل می‌دهد. پس از آزادسازی نرخ این سه قلم کالا، دولتمردان نوید کمک و حمایت‌های بعدی را به این صنعت دادند که تاکنون متاسفانه خبری از این حمایت‌ها نیست. این تصمیم هرچند تصمیم خوبی بود، اما کارشناسان دولتی جوانب مختلف آن را بررسی نکردند.

حسن گرجی گفت: مشکل اصلی این بود که پس از آزادسازی، سرمایه در گردش موردنیاز برای تولید بیسکویت، کیک و... پنج برابر و بعضا تا هفت برابر شد. در این شرایط بانک‌ها سیستم خود را انقباضی کردند و هر میزان تسهیلاتی که تا قبل از سال ۱۴۰۱ به واحدهای تولیدی داده بودند، باز‌پس می‌گرفتند؛ اما بازپرداخت نداشتند. این روند فشار مضاعفی به بخش تولید وارد کرد و تبعات منفی به همراه داشت.

کاهش حجم صادرات به ۳۸ درصد

او با اشاره به این تبعات بیان کرد: مجموعه صنعت شیرینی و شکلات تا قبل از سال ۹۸ بزرگ‌ترین صادرکننده صنعت در کشور بود و نزدیک به یک میلیارد دلار صادرات داشت. بعد از این تصمیمات به یکباره صادرات این صنعت به نصف کاهش یافت و اکنون نزدیک به ۳۸۰ میلیون دلار صادرات شیرینی و شکلات داریم. ما به دنبال این هستیم که صادرات محصولات خود را توسعه دهیم، اما از سوی دیگر ترمزهای متعددی بر سر راه صادرات وجود دارد و حجم صادرات یک میلیارد دلاری در این صنعت به ۳۸درصد کاهش یافته است.

دولت باید تسهیلگر تولید و صادرات باشد

گرجی در پاسخ به اینکه به عنوان تولیدکننده مهم‌ترین انتظار شما از دولت چهاردهم چیست، گفت: دولت باید تسهیلگر باشد. بیش از ۹۸‌درصد صنعت شیرینی و شکلات در کشور توسط بخش خصوصی اداره می‌شود که در این ۴۰ سال کشور را از یک تلاطم ورود محصولات خارجی در صنعت بیسکویت و شکلات نجات داده‌اند و امروز صادرکننده هستند. در مجموعه‌های دولتی، منابع مالی متعلق به دولت است، به راحتی هزینه صرف می‌کنند و نگران بازگشت سرمایه هم نیستند. اما بخش خصوصی حساب ریال به ریال خود را دارد. تولیدکننده بخش خصوصی به ازای بازگشت سرمایه و کسب سود، سرمایه‌گذاری می‌کند. اگر به بخش خصوصی کشور کمک می‌کردند امروز باید می‌توانستیم از حجم صادرات سالانه ۵ میلیارد دلار سخن بگوییم. این شدنی است و دور از واقعیت نیست؛ اگر اجازه دهند و فقط عوامل مخل تولید را از سر راه تولید بردارند.

کام تلخ شیرینی‌جات

بررسی مقادیر تولید و فروش گروه شیرینی و شکلات بازار سرمایه که جزو صنعت غذایی محسوب می‌‌‌شوند، از تقلیل تناژی آن حکایت دارد. بر این اساس طی سال ۱۴۰۲ مجموع مقادیر تولید و فروش این صنعت با کاهش ۴ و ۵درصدی همراه بوده و این افت موجب تقلیل شتاب رشد درآمد شده و طی سال قبل فروش این صنعت با افت شتاب ۱۴درصدی نسبت به متوسط رشد سالانه همراه بوده است. ارز ترجیحی به عمده اقلام صنعت شیرینی اختصاص می‌‌‌یابد که این امر نرخ دستوری این صنعت را در پی داشته و عاملی در جهت کاهش انگیزه تولیدکنندگان برای به حداکثر رساندن ظرفیت تولید بوده است. در سال ۱۴۰۲ مجموع فروش دلاری شیرینی‌جات ۳۱۰میلیون دلار بوده که در قیاس با سال ماقبل ۱۶درصد کاهش را تجربه کرده است.

از لحاظ سودآوری، متغیرهای حاشیه سود این صنعت در سال گذشته متوسط 3درصد نسبت به 1401 کاهش داشته است. میانگین سود دلاری آنها هم که نزدیک به 82میلیون دلار بوده، نسبت به 1401، 28درصد افت را تجربه کرده است.

عقبگرد دلاری شیرینی‌جات

بررسی درآمد و سود شیرینی‌جات از کاهش شتاب رشد آن حکایت دارد. در کنار مولفه‌‌‌های درآمد و سود به لحاظ ریالی، بررسی دلاری این مقادیر برحسب دلار نیما می‌‌‌تواند عملکرد مالی این صنعت را بهتر نمایان کند. بر این اساس متوسط فروش دلاری سالانه این صنعت 227میلیون دلار بوده و هر سال به‌طور متوسط 6درصد به این رقم افزوده شده است. با وجود این در سال 1402 این روند صعودی معکوس شده و با ثبت فروش 310میلیون دلاری کاهش 16درصدی را نسبت به 1401 به ثبت رسانده است. در بازه فصلی این کاهش تکرار شده و در زمستان 1402 میزان فروش 76میلیون و 754هزار دلار ثبت شده که در قیاس با زمستان سال قبل افت 13درصدی داشته است.

در نخستین ماه از سال‌جاری میزان فروش دلاری شیرینی‌جات 14میلیون و 877هزار دلار به ثبت رسید که در مقایسه با فروردین سال قبل 15درصد کاهش یافته است.  وضعیت سودآوری شیرینی‌جات نیز همگام با تقلیل درآمدی با افت همراه بوده است. بر این اساس متوسط سود ناخالص، عملیاتی و خالص دلاری شیرینی‌جات در سال 1402 به میزان 81میلیون و 982هزار دلار به ثبت رسیده که این عدد در مقایسه با سال ماقبل با افت 28درصدی همراه بوده است. در بازه فصلی طی زمستان 1402 متوسط سود دلاری این صنعت 14میلیون و 211هزار دلار به ثبت رسیده که این عدد در قیاس با زمستان سال قبل 22درصد کاهش داشته است. در میان شرکت‌های شیرینی بازار سرمایه، «غمایه» عملکرد خوبی به لحاظ سود دلاری داشته است. بر این اساس شرکت یادشده در سال 1402 و در زمستان 1402 موفق شده است سود دلاری خود را به‌‌‌ترتیب 26 و 40درصد افزایش دهد و بهترین عملکرد را به لحاظ رشد از آن خود کرده است.

افول تناژ تولید و فروش

از 13سال گذشته مجموع تولید محصولات شیرینی و شکلات توسط گروه شیرینی‌جات صنعت غذایی بازار سرمایه، به‌طور میانگین 170هزار تن بوده و هر سال تنها 2درصد رشد داشته است. روند تولیدات همواره کاهشی بوده و طی سال‌های 1401 و 1402 به‌طور متوسط 4درصد از تولیدات این صنعت کاسته شده است. در مقیاس فصلی نیز کاهش تولید مشاهده می‌شود و طی پاییز و زمستان 1402 به‌‌‌ترتیب افت یک‌درصدی و 10درصد در تناژ تولیدی شیرینی‌‌‌ها نسبت به مدت مشابه سال قبل رقم خورده است. طی فروردین امسال مجموع تولید این صنعت 9هزار و 248تن به ثبت رسیده که این عدد در قیاس با فروردین سال قبل افت 17درصدی را تجربه کرده است.

در میان 9شرکت شیرینی بازار سرمایه، «غمایه» با ثبت افزایش 21درصدی در مجموع تولیدات 1402 خود بهترین عملکرد را به لحاظ رشد تولیدی به ارمغان آورده است.  در کنار مقادیر تولید، بررسی تناژ فروش از اهمیت زیادی برخوردار است و نشان می‌دهد که یک شرکت از موجودی انبار خود برای فروش بهره برده است یا خیر. بر این اساس بررسی مقادیر فروش سالانه شیرینی‌‌‌ها نشان می‌دهد که طی سال‌های 1401 و 1402 با تقلیل 5 و 4درصدی همراه بوده است. در بازه فصلی نیز کاهش تناژ فروش تداوم داشته و طی زمستان 1402 با افت 11درصدی نسبت به مدت مشابه همراه بوده است.

طی فروردین نیز کاهش 26درصدی در مقادیر فروش شیرینی‌‌‌ها رقم خورده و مقدار فروش به 7هزار و 841تن رسیده است. در جهش مقداری فروش نیز «غمایه» با افزایش 21درصدی تناژ سال 1402 نسبت به سال ماقبل بهترین عملکرد را داشته است. مهم‌ترین دلیلی که می‌‌‌توان برای کاهش تولید عنوان کرد، بحث قیمت‌گذاری دستوری این صنعت است. هرچند عمده محصولات تولیدی این صنعت شامل ارز ترجیحی 28هزار و 500تومانی است و این موضوع موجب کنترل هزینه مواداولیه آنها شده، اما از طرف دیگر نرخ دستوری عامل زیان و کاهش سود بوده است.

مرجع قیمت‌گذاری محصولات تولیدی صنعت شکلات و شیرینی دستوری است و تخصیص ارز 28هزار و 500تومانی به این صنعت تعلق می‌گیرد. در مقیاس سالانه طی 1402 میانگین رشد نرخ فروش محصول اصلی شیرینی‌‌‌جات که بیشترین سهم از درآمد شرکت‌ها را به ثبت رسانده، با رشد 33درصدی نسبت به مدت مشابه همراه بوده است. بیشترین رشد نرخ فروش به «غمایه» تعلق دارد که محصول اصلی خود یعنی خمیرمایه خشک را با افزایش 43درصدی نسبت به 1401 به فروش رسانده است.

در فروردین‌ماه، متوسط نرخ فروش محصول اصلی 9شرکت این صنعت نسبت به متوسط 1402 با رشد 15درصدی همراه بوده است. در این مقیاس اوج افزایش نرخ متعلق به شرکت «غسالم» بوده که محصول اصلی خود یعنی کیک را با 36درصد افزایش نسبت به سال قبل به فروش رسانده است. مقایسه نرخ فروش اصلی‌‌‌ترین محصول شیرینی‌‌‌ها در فروردین نسبت به زمستان سال قبل نشان می‌دهد که به‌طور متوسط با رشد 7درصدی همراه بوده است. در این مقیاس بیشترین رشد نرخ فروش به «غمینو» تعلق دارد که محصول اصلی خود یعنی بیسکویت را در فروردین‌ماه با جهش 21درصدی نسبت به زمستان 1402 به فروش رسانده است.

کاهش 14 درصدی شتاب فروش

طی 13سال گذشته متوسط رشد درآمد شرکت‌های شیرینی‌‌‌ بازار سرمایه، با رشد 38درصدی همراه بوده است. در سال 1402 برخلاف 1401 که جهش بی‌سابقه 96درصدی در رشد درآمد این صنعت رقم خورده، تنها 24درصد رشد فروش ثبت شده است. این امر به معنای کاهش 14درصدی شتاب رشد فروش این صنعت نسبت به متوسط سالانه و افت 72درصدی نسبت به 1401 است. این موضوع، به کاهش مقدار تولید و فروش در سال گذشته در کنار تقلیل انگیزه تولید با ظرفیت کامل در شیرینی‌‌‌جات بازمی‌گردد. در سال 1402 بیشترین رشد درآمد فروش متعلق به شرکت «غمایه» بوده که با ثبت فروش 828میلیارد تومانی رشد 77درصدی را به ثبت رسانده است.