حقابه ایران از رودخانه هیرمند تامین می‌شود؟/ بررسی شرایط محیط‌زیستی منطقه
به گفته مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست بررسی شرایط تامین حقابه رودخانه هیرمند و تالاب هامون توسط افغانستان و اعلام آمادگی ایران برای انجام اقدامات میدانی به‌منظور تثبیت کانون‌های گرد و غبار این کشور در نشستی دو جانبه بررسی و تفاهم شفاهی انجام گرفت.
به گزارش اکونگار به نقل از ایلنا، مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست با تاکید بر این که حاکمیت افغانستان کلیت معاهده آبی منعقدشده بین دو کشور در سال ۱۳۵۱ را قبول دارد، گفت: در دیدار بین دکتر سلاجقه، رئیس سازمان محیط‌زیست ایران و آقای ملا عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیر حاکمیت افغانستان، تفاهم اولیه شفاهی درباره لزوم تخصیص حقابه ایران از رودخانه هیرمند به دست آمد.
«علی محمد طهماسبی»، مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و دبیر ستاد ملی سیاست‌گذاری، هماهنگی و مدیریت پدیده گرد و غبار درباره نتایج مذاکرات محیط‌زیستی اخیر بین مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران و حاکمیت افغانستان توضیح داد: خوشبختانه با پیگیری‌های دیپلماتیک انجام‌شده توسط جمهوری اسلامی، هفته گذشته دیداری دوجانبه بین دکتر علی سلاجقه، معاون‌رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشورمان با آقای ملا عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیر حاکمیت افغانستان انجام شد که مهمترین موضوعات مطرح‌شده در این نشست، نخست، بررسی شرایط تامین حقابه رودخانه هیرمند و تالاب هامون توسط کشور همسایه و دوم، اعلام آمادگی ایران برای انجام اقدامات میدانی به‌منظور تثبیت کانون‌های گرد و غبار در افغانستان بود.
وی افزود: رئیس سازمان محیط‌زیست کشورمان در این دیدار به کمک‌های ارائه‌شده توسط ایران به افغانستان اشاره کرد و گفت که برای امدادرسانی به آسیب‌دیدگان زلزله اخیر این کشور، هلال احمر جمهوری اسلامی به صورت داوطلبانه و حتی بدون درخواست حاکمیت افغانستان وارد میدان شد. آقای سلاجقه به برخی کمک‌های بشردوستانه دیگر ارائه‌شده توسط ایران به کشور همسایه در دوران حاکمیت فعلی این کشور نیز اشاره کرد و تاکید داشت که از حاکمیت افغانستان انتظار داریم که براساس اصول حسن همجواری و تقویت روابط همسایگی دو کشور، در رهاسازی حقابه رودخانه هیرمند به سمت ایران کوتاهی نکند و به تامین سهم آب کشورمان بخصوص تخصیص حقابه محیط‌زیستی مجموعه تالاب‌های هامون توجه داشته باشد.
مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست خاطرنشان کرد: آقای ملا برادر نیز در این دیدار، موضوع تغییر اقلیم و وقوع خشکسالی در بالادست را مطرح کرد، اما در نهایت براساس مذاکرات قبلی انجام‌شده بین کارشناسان و مسئولان ایران و افغانستان، نوعی تفاهم اولیه شفاهی در دیدار بین رئیس سازمان محیط‌زیست ایران و معاون نخست‌وزیر حاکمیت افغانستان درباره لزوم تخصیص حقابه ایران از رودخانه هیرمند به دست آمد و آقای ملا برادر قول داد که به محض مساعد شدن شرایط زیست‌محیطی در بالادست، افغانستان روند رهاسازی را در آبی سال جاری آغاز کند تا حداقل بستر مجموعه تالاب‌های هامون مقداری مرطوب شود.
اعلام آمادگی ایران برای انجام اقدامات میدانی در کانون‌های گرد و غبار افغانستان
دبیر ستاد ملی مدیریت پدیده گرد و غبار در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: روز قبل از دیدار رئیس سازمان محیط‌زیست ایران و معاون نخست‌وزیر حاکمیت افغانستان، جلسه‌ای بین برخی مقامات سازمان محیط‌زیست با افراد زیرمجموعه آقای ملا برادر برگزار شد و در این جلسه که شخصا در آن حضور داشتم، توافق اولیه‌ای برای تشکیل یک کارگروه مشترک به‌منظور بررسی شرایط محیط‌زیستی منطقه به دست آمد و قرار شد در این کارگروه حتما کارشناسان حوزه محیط‌زیست کشور افغانستان نیز حضور داشته باشند تا بتوانیم به صورت علمی‌تر و عملیاتی‌تر، اقدامات لازم برای مقابله با گرد و غبار در منطقه را آغاز کنیم.
طهماسبی با بیان این که در دیدار دوجانبه سلاجقه و ملا برادر، درباره لزوم مقابله با گرد و غبار و تثبیت کانون‌های ریزگرد در منطقه نیز صحبت‌هایی انجام شد، اظهار داشت: در این دیدار به اطلاع طرف افغانستانی رساندیم که در ایران، چند سالی است ستاد ملی مقابله با گرد و غبار دایر شده و در آن تمام دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط عضویت دارند و اقدامات لازم برای تثبیت کانون‌های گرد و خاک در سطح کشور و همچنین پژوهش‌ها و اقدامات عملی لازم برای مقابله با گرد و غبار در کشورهای همسایه توسط این ستاد پیگیری می‌شود و تا کنون تجربیات زیادی در این حوزه در ایران به دست آمده است.
وی افزود: در این دیدار آقای ملا برادر از این مساله استقبال کرد که ایران بتواند تجربیات و دانش خود در زمینه تثبیت کانون‌های گرد و غبار در منطقه را به افغانستان انتقال دهد. همچنین در این دیدار با طرف افغانستانی در میان گذاشتیم که ایران با دولت عراق به تفاهم‌نامه‌ای برای انجام اقدامات میدانی مشترک در کانون‌های ریزگرد دو کشور دست پیدا کرده است و اعلام آمادگی کردیم که می‌توانیم همین اقدامات میدانی را به صورت مشترک با عوامل حاکمیت افعانستان در هر دو کشور انجام دهیم تا از شدت گرد و خاک در منطقه چه در ایران و چه در کشور همسایه کاسته شود.
وجود اختلاف نظر درباره نحوه تخصیص حقابه ایران در طول سال آبی
طهماسبی در پاسخ به این سوال که آبراساس صحبت‌های مطرح‌شده در دیدار دوجانبه اخیر، نظر مقامات افغانستانی درباره حقابه ایران از رودخانه هیرمند طبق معاهده منعقدشده بین دو کشور در سال ۱۳۵۱ چیست، توضیح داد: مقامات افغانستان در مذاکرات تاکید می‌کنند که کلیت معاهده آبی منعقدشده بین دو کشور و رقم تعیین‌شده به عنوان ۸۲۰ میلیون متر مکعب در سال در شرایط نرمال بارندگی را به عنوان حقابه ایران قبول دارند، البته گاهی بهانه می‌آورند که با توجه به تداوم خشکسالی در طول سال‌های پیاپی، دیگر منابع آبی موجود در افغانستان به اندازه سال ۱۳۵۱ نیست، اگرچه ما در پاسخ می‌گوییم با وجود کم شدن میزان بارندگی‌ها در سال‌های اخیر، بازهم طرف افغانستانی باید به نسبت کاهش میزان بارش‌ها از حقابه ایران کم می‌کرد، نه این که بخش عمده حقابه ایران را در طول چند سال گذشته تخصیص ندهد.
مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: اختلاف نظر دیگری که بین دولت ایران و حاکمیت افغانستان درباره حقابه وجود دارد، نحوه تخصیص رقم ۸۲۰ میلیون متر مکعب است، زیرا در معاهده تاکید شده که این میزان آب باید براساس یک دِبی پایه و مشخص در طول سال آبی به کشورمان وارد شود، اما در گذشته افغانستانی‌ها آبی را که نمی‌توانستد کنترل کنند و از کشورشان خارج می‌شد، به حساب حقابه ما می‌گذاشتند و هنوز هم معتقدند که می‌توانند حقابه ایران را به صورت سیلابی یعنی هر زمان که رودخانه هیرمند بر اثر بارندگی‌ها موسمی دچار طغیان شد، به سمت کشورمان رهاسازی کنند و همان را به عنوان حقابه در نظر بگیرند. البته ما این نوع از تخصیص حقابه را قبول نداریم و به طرف مقابل تاکید کرده‌ایم که باید با تشکیل یک کارگروه کارشناسی مشترک، اختلاف نظرها را برطرف کنیم.
در معاهده سال ۱۳۵۱، حقابه محیط‌زیستی مجموعه تالاب‌های هامون موضوعیت نداشت
دبیر ستاد ملی مدیریت پدیده گرد و غبار با تاکید بر این که در موضوع حقابه ایران از رودخانه هیرمند، علاوه بر لزوم تخصیص حقابه به کشورمان براساس معاهده سال ۱۳۵۱، باید حقابه محیط‌زیستی مجموعه تالاب‌های هامون نیز در نظر گرفته شود، عنوان کرد: طرف افغانستانی به ما می‌گوید که وقتی بخشی از حقابه را به طرف ایران رهاسازی می‌کنیم، شما این آب را در چاه‌نیمه‌ها ذخیره می‌کنید و باید سهم محیط‌زیست را نیز با مدیریت خودتان از همان آب رهاسازی‌شده تخصیص دهید. البته ما این صحبت را نپذیرفته‌ایم و تاکید داریم رقم ۸۲۰ میلیون متر مکعب در سال که در معاهده سال ۱۳۵۱ به عنوان حقابه ایران تعیین شده است، صرفا مربوط به شرب و کشاورزی بوده و مساله حقابه محیط‌زیستی در آن زمان موضوعیت نداشته است، چون در سال ۱۳۵۱ مجموعه تالاب‌های هامون چه در ایران و چه در افغانستان به صورت کامل پر بوده و نیازی نبوده است که حقابه جداگانه‌ای برای تالاب‌ها در نظر گرفته شود.
وی در پایان تصریح کرد: مواردی که بیان شد، از جمله اختلاف نظرهایی است که بین مقامات ایران و افغانستان درباره نحوه تخصیص سهم آب ایران از رودخانه هیرمند و تامین حقابه محیط‌زیستی مجموعه تالاب‌های هامون وجود دارد. البته این که مقامات ارشد دو کشور حاضر هستند که برای حل این اختلاف نظرها جلسات دوجانبه‌ای را برگزار کنند، نکته مثبتی است، اما در هر صورت، هم مسئولان جمهوری اسلامی ایران و هم مقامات حاکمیت افغانستان، هر دو منافع ملی کشور خود را در نظر می‌گیرند و به همین دلیل، زمان می‌برد که بتوانیم به تفاهمی قطعی در این زمینه دست پیدا کنیم. البته امیدواریم با تشکیل کارگروه کارشناسی و انجام مذاکرات بیشتر، بتوانیم به نتایج مشترکی درباره مساله حقابه برسیم.
