امکان صرفه‌جویی ارزی ۲۵۰ میلیون دلاری مشروط به حمایت از تولید کیتهای آزمایشگاهی
در صورت حذف ارز ترجیحی برای کیتهای آزمایشگاهی، بالغ بر ۲۵۰ میلیون دلار از خروج ارز جلوگیری می‌شود.
به گزارش اکونگار به نقل از دنیای اقتصاد؛ شنیده‌‌‌ها حکایت از این دارد که دولت مجوز خواهد داشت در سال پیش رو ۱۳.۶ میلیارد یورو ارز ترجیحی به واردات کالاهایی از جمله تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی تخصیص دهد. این موضوع موجب نگرانی شمار قابل‌توجهی از تولیدکنندگان و متخصصانی شده است که در زمینه تولید تجهیزات آزمایشگاهی در داخل ایران مشغول به کار هستند.
«سیاست تخصیص ارز ترجیحی به تجهیزات آزمایشگاهی، در چند سال گذشته مانند سوبسید دادن به تولیدکننده خارجی عمل کرده است.» این گفته بهروز حاجیان تهرانی، موسس گروه شرکتی پیشتازطب، در زمینه تشخیص و سلامت پیشگیری‌‌‌محور است.
در سالهای اخیر، اختصاص غیرهدفمند ارز ترجیحی دولتی به کالاهای تجهیزات پزشکی مورد انتقاد بسیاری از تحلیلگران اقتصادی بوده؛ از طرفی، وزارت بهداشت با چالش تامین نیازهای سلامت کشور روبهروست. اما آیا واقعا در زمینه تجهیزات آزمایشگاهی با مشکل تامین روبهرو هستیم؟
در این گفت‌‌‌وگو چالش‌‌‌های مختلفی که تولیدکننده تجهیزات آزمایشگاهی در ایران با آن روبهروست مورد بررسی قرار گرفته است. تهرانی اعتقاد دارد بهتر است دولت یارانه‌‌‌ای را که حالا صرف واردات می‌شود به انتهای زنجیره یعنی بیمه‌‌‌ها منتقل کند وگرنه بیماران با مشکل روبه رو شده و فعالان اقتصادی رغبت کار را از دست می‌‌‌دهند.
سهم واردات و تولید داخلی کیتهای آزمایشگاهی چقدر است؟
یکی از چالش‌‌‌هایی که در صنعت آزمایشگاه و تشخیص کشور با آن روبهرو هستیم، فقدان زیرساخت‌‌‌های مناسب برای جمع‌‌‌آوری و اعتبارسنجی اطلاعات و داده‌‌‌ها در تمام سطوح است. اما به هر حال مستند به آماری که تیم تحقیقات پیشتازطب در سال ۱۳۹۸ جمع‌‌‌آوری کرده، حجم مصرف کیتهای آزمایشگاهی در ایران نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار در سال برآورد می‌شود که طبیعتا در چند سال اخیر این مقدار به دلیل کمبود ارز کاهش پیدا کرده است. در سال ۹۸ معادل ۱۰درصد از این میزان، توسط تولیدکنندگان داخلی در ایران تولید می‌‌‌شد و مابقی وارداتی بود. البته همان محصولاتی که در داخل ایران تولید می‌‌‌شدند، اجازه واردات نیز داشت. این تست‌‌‌ها با پلت‌فرم‌‌‌ها و متدهای مختلف آزمایشگاهی وارد کشور می‌‌‌شد؛ بنابراین حجم واردات قابل‌توجه بود.
از آن جا که برای تولید سیاست حمایتی وجود نداشت، واردات نیاز اصلی کشور را تامین می‌‌‌کرد. در سالهای اخیر که با کمبود ارز روبه رو بودیم، تولید داخل کیتهای آزمایشگاهی با تکیه بر پتانسیل‌‌‌های داخلی و افزایش تولید توانست تا حد قابل‌توجهی، کمبودها را جبران کند. تا جایی که من تخمین می‌‌‌زنم چیزی نزدیک به ۲۰ تا ۲۵درصد تجهیزات آزمایشگاهی در داخل کشور تولید می‌شود. گروه پیشتازطب ۵۵ گروه محصولی دانش‌‌‌بنیان نوع یک، و ۵ گروه محصولی نوع ۲، برابر با ۱۲۸ محصول، و ظرفیت تولید کیت الایزا بالغ بر ۲۰۰ میلیون تست، و ۴۰میلیون تست کمی‌‌‌لومینسنس را دارد. ما در حالی در بازار ایران با چالش ارز ترجیحی روبه رو هستیم که در حال حاضر با صادرات به چند مقصد صادراتی توانستیم به صورت متوالی به عنوان صادرکننده نمونه انتخاب شویم.
در سال گذشته اخبار متعددی در خصوص بحران تامین تجهیزات پزشکی و تشخیص آزمایشگاهی کشور شنیده‌‌‌ایم. از طرفی برخی از تولیدکنندگان این حوزه، خبر از توان بالای تولید خود می‌‌‌دهند. دلیل این پارادوکس چیست؟
به نظرم در چند سال گذشته یکی از تصمیمات غیراصولی که شاهد آن بودیم تخصیص ارزهای سوبسیددار یا دولتی است که علاوه بر اینکه بستر ناعدالتی را در کشور فراهم می‌‌‌کند، موجب خروج مقدار زیادی ارز از ایران و عدم‌بازگشت آن می‌شود. این در حالی است که اخیرا معاون اجرایی رئیس‌‌‌جمهور بر لزوم کمک به داخلی‌‌‌سازی صنعت صحبت کرده است. در تجربه خود ما، پیشتازطب که بیش از ۸۰درصد تست‌‌‌های پرمصرف نظام ارائه خدمات آزمایشگاهی ایران را تولید می‌‌‌کند، در دوران کرونا توانست با تولیدات خود مانع از خروج ۱۰۰ میلیون دلار ارز از ایران شود. در چنین شرایطی، تخصیص غیرهدفمند ارز ترجیحی می‌تواند آسیب به بدنه اقتصاد را دو چندان کند؛ به‌‌‌علاوه تاثیر جدی در سرکوب تولید داخلی خواهد داشت.
واضح است که در یک اقتصاد تورمی، شرکت‌های تولیدکننده با افزایش هزینههای پرسنلی، حفظ و نگهداشت ابزارآلات و دستگاه‌‌‌های تولیدی، هزینههای بسته‌‌‌بندی و مانند آن روبهرو می‌‌‌شوند. هرچند که به تولیدکنندگان برای تامین مواد اولیه ارز تخصیص داده می‌شود، اما باید در نظر داشته باشیم که نیاز یک تولیدکننده واقعی با عمق تولید بالا، به واردات مواد اولیه خیلی زیاد نیست و این میزان نباید قاعدتا بیشتر از ۲۰درصد ارزش کالا باشد.
تخصیص ارز ترجیحی چه تاثیری بر فرآیند تولید تجهیزات آزمایشگاهی می‌‌‌گذارد؟
مفهومش این است که ارز ترجیحی که به واردکننده داده شده مانند سوبسید دادن به تولیدکننده خارجی و حمایت از تولید کشورهایی خارجی عمل کرده است. این ارز در واقع به کارمندان، مواد اولیه، و حتی مواد بسته‌‌‌بندی و کاغذ شرکت‌های خارجی داده شده است. بنابراین تولیدکننده داخلی را در یک رقابت ناعادلانه با واردکننده قرار داده؛ در بسیاری از موارد، ارز ترجیحی اختصاصی به وارداتی که تولید مشابه آن در ایران انجام می‌شود، باعث تضعیف و زمین‌‌‌گیر شدن شرکت‌های تولیدکننده داخلی شده است. بنابراین به‌رغم اینکه در چند سال گذشته، شعارهای دولت در راستای حمایت از تولید داخلی و صادرات بوده، می‌‌‌بینیم سیاست تخصیص ارز، به‌خصوص در حوزه تجهیزات پزشکی و کیتهای آزمایشگاهی همچنان ادامه یافته و همچنان شاهد تخصیص ارز دولتی به این کالاها هستیم.
به نظر می‌رسد که اگر تخصیص ارز ترجیحی بر اساس سیاست‌‌‌های حمایت از تولید صورت گیرد، بستر رقابت عادلانه‌‌‌ای بین تولیدکننده و واردکننده در ایران فراهم شود. برآورد ما این است که در صورت حذف ارز ترجیحی برای کیتهای آزمایشگاهی، بالغ بر ۲۵۰ میلیون دلار از خروج ارز جلوگیری می‌شود. این تنها یکی از اثرات مثبت حذف ارز ترجیحی است؛ علاوه بر آن، زیرساخت‌‌‌های تولید توسعه پیدا می‌‌‌کند. به این ترتیب، رشد چشمگیر صادرات در حوزه تجهیزات پزشکی، خصوصا کیتهای آزمایشگاهی نیز بسیار محتمل خواهد بود.
باید توجه داشته باشیم ارز ترجیحی موانع دیگری نیز ایجاد کرده که آن شکل‌‌‌گیری بازار غیر‌رسمی برای فروش کیتهای وارداتی به چند برابر قیمت است؛ چرا که تامین کیتهای واردشده یا تولیدشده‌‌‌ای که از ارز ترجیحی استفاده کرده‌‌‌اند به اندازه نیاز کشور نبوده است. به این ترتیب قیمت کیتهای بازار غیر‌رسمی با تعرفه‌‌‌ها همخوانی ندارد اما آزمایشگاه‌‌‌ها برای پاسخگویی به نیاز مراجعه‌‌‌کنندگان مجبور به خرید آن هستند. در واقع بحث ارز ترجیحی علاوه بر تولیدکننده بر ارائه‌‌‌دهندگان خدمات نیز فشار مضاعفی وارد می‌‌‌کند.
آزمایشگاه‌‌‌ها چه تاثیری از این وضعیت می‌‌‌پذیرند؟
اگر این سیاست ادامه پیدا کند آزمایشگاه‌‌‌ها از انجام تست‌‌‌های روزمره خود نیز باز می‌‌‌مانند. امروز برخی از تست‌‌‌های تخصصی در آزمایشگاه‌‌‌ها به‌‌‌سختی انجام می‌شود یا حتی انجام نمی‌شود. از طرفی تخصیص ارز موجب می‌شود که دولت برای قیمت‌‌‌گذاری دست به کار شود؛ به این ترتیب، همه فعالان اقتصادی که در این زمینه کار می‌‌‌کنند تحت فشار هستند تا قیمت‌های خود را تغییر ندهند. این موضوع عوارض جدی برای تامین نیازهای کشور به همراه خواهد داشت، بسیاری از شرکت‌ها رغبت خود را برای فعالیت اقتصادی از دست خواهند داد و تمرکز فعالان اقتصادی از واردات و تولید اقلام مورد نیاز کشور برداشته می‌شود.
بنابراین به نظر می‌رسد که سریع‌‌‌ترین راه‌‌‌حل ممکن حذف ارز ترجیحی است. با برداشتن ارز ترجیحی، اصلاح سیاست‌‌‌های دولت در جهت ورود حداقلی به سیاست‌‌‌های کسب و کار، از جمله کنترل قیمت و توزیع، می‌توان مشکل تامین نیازهای آزمایشگاهی کشور را مدیریت کرد. شاید بهترین کار این باشد که سوبسیدی که برای مصرف‌کننده یا بیماران در نظر گرفته شده به آخر زنجیره منتقل شود، مثلا از طریق دولت به بیمه‌‌‌ها پرداخت شود.
این انتقاد نیز مطرح است که تولید داخلی در فناوری‌‌‌های قدیمی متوقف شده، پاسخ شما به این انتقاد چیست؟
بله این انتقاد وجود دارد؛ به نظرم تا چند سال پیش واقعا همین‌طور بود. تعداد شرکت‌های تولیدکننده اندک بود و خلق فناوری‌‌‌های آزمایشگاهی بهروز دنیا در ایران تقریبا متوقف شده بود و به همین دلیل هم سهم بازار تولیدکننده رو به کاهش بود. در گروه پیشتازطب از ۶سال گذشته، با تاسیس سیناپس، مرکز R&D و شتاب‌‌‌دهنده تخصصی فناوری‌‌‌های تشخیصی، تحقیقات جدی در حوزه فناوری‌‌‌های تشخیصی و آزمایشگاهی در حال اجراست.
نتیجه تحقیق و توسعه و شتاب دادن به رشد شرکت‌های نوآور این بوده که امروز تقریبا اکثر فناوری‌‌‌هایی که در کشورهای توسعه‌‌‌یافته وجود دارند در شرکت‌ها، استارت‌آپ‌‌‌ها یا هسته‌‌‌های فناور شتاب‌‌‌دهنده سیناپس فراهم شده‌‌‌اند. برخی از این استارت‌آپ‌‌‌ها تبدیل به اسپین-آف‌‌‌هایی شده‌‌‌اند که از حمایت گروه شرکت پیشتازطب برخوردارند. به این ترتیب ما امروز می‌توانیم ادعا کنیم که در زمینه تجهیزات آزمایشگاهی، برخی از مهم‌ترین فناوری‌‌‌های روز دنیا، مانند کمی‌‌‌لومینسنس، فلورسنت ایمونواسی و چند فناوری دیگر در داخل ایران بومی‌‌‌سازی و تولید شده‌‌‌اند. شایان ذکر است که چشم‌‌‌انداز گروه پیشتازطب به سمت تولید و بومی‌‌‌سازی فناوری‌‌‌های سلامت پیشگیری‌‌‌محور است؛ چرا که از منظر ارتقای سلامت جوامع، اقتصاد سلامت و کاهش هزینههای درمان، اکثر نظام‌‌‌های سلامت در دنیا این چشم‌‌‌انداز را دنبال می‌‌‌کنند.
