خلأ طرح جامع تولید مسکن
صنعتی‌‌‌سازی مسکن همواره مورد تاکید دولتمردان و به ویژه وزارت راه و شهرسازی بوده است. در همین راستا طی روزهای اخیر مسوولان این بخش نیز با تاکید بر ضرورت توسعه صنعتی‌‌‌سازی مسکن گفته است: «استفاده و توسعه روش‌‌‌های صنعتی می‌‌‌تواند سرعت و کیفیت تولید مسکن در کشور را افزایش دهد.»
به گزارش اکونگار و به نقل از دنیای اقتصاد، اما بدون تردید توسعه صنعتی‌‌‌سازی مسکن در کشور با محدودیت‌‌‌ها و موانعی روبه‌‌‌رو است که رفع این محدودیت‌‌‌ها و چالش‌‌‌ها نیازمند اقدامات اساسی از سوی مسوولان در حوزه قانون‌‌‌گذاری و سیاستگذاری و همچنین تعیین تسهیلات ویژه برای ترغیب سازندگان به حوزه ساخت و ساز صنعتی است.
در همین رابطه مدیرعامل شرکت ساختمانی دبله گفت: یکی از مشکلات اصلی در عدم توسعه صنعتی‌‌‌سازی ساختمان، نبود طرح جامع تولید صنعتی مسکن است که سبب شده تا معیار و ضوابطی در زمینه توسعه صنعتی ساختمان در اختیار نداشته باشیم.
عبدالرضا فرید نائینی افزود: ما خواستار سرعت عمل در تغییر قوانین و ضوابط در جهت تولید صنعتی مسکن هستیم، چراکه در حال حاضر شیوه‌‌‌نامه‌‌‌های ساخت متناسب با فرآیند صنعتی‌‌‌سازی نیستند و انتظار می‌‌‌رود با اصلاح شیوه‌‌‌نامه‌‌‌ها، شرایط برای طراحی و تولید صنعتی و عبور از روش‌‌‌های دستی و سنتی فراهم شود.
وی افزود: به‌‌‌رغم اینکه کشور ما جامعه‌‌‌ای صنعتی ارزیابی می‌‌‌شود، اما بخش ساخت و ساز ما با وجود تجربیات قابل توجه دهه ۵۰ در شرایط دستی، سنتی و ماقبل صنعتی زمین گیر شده و این بخش بزرگ اقتصاد ما که از مزیت نسبی قابل توجهی برخوردار است، با بحران عقب ماندگی مواجه است.
فرید نائینی با اشاره به اینکه بخش تولید مسکن در دوره سنتی باقی مانده که به عقب ماندگی این صنعت در کشور دامن زده است، افزود: این عقب‌ماندگی نه تنها در طولانی شدن زمان ساخت نقش دارد، بلکه در کاهش بهره‌‌‌وری ساخت و ساز نیز موثر بوده است؛ این در حالی است که ما مهندسان و دانش آموختگان دانشگاهی توانمندی داریم و می‌‌‌توانیم با رشد صنعتی‌‌‌سازی ساختمان، به فضای رقابتی تولید مسکن در منطقه برگردیم.
رئیس انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان با تاکید بر اینکه ظرفیت‌‌‌های اساسی لازم جهت توسعه صنعتی مسکن را در اختیار داریم، خاطر نشان ساخت: در این شرایط نظام دانشگاهی و جامعه پرشمار مهندسی ساختمان در برابر مسوولیتی تاریخی قرار گرفته‌‌‌اند و باید با تمام توان طرح نهضت ملی مسکن را در جهت طراحی و تولید صنعتی مسکن به دانش و فناوری لازم مجهز کنند و با عبور از بحث‌‌‌های کلی، به برنامه ریزی اجرایی و طراحی خطوط تولید صنعتی مبادرت کنند.
این فعال صنعت ساختمان متذکر شد: تغییر در ضوابط، شیوه‌‌‌نامه‌‌‌ها و آیین‌‌‌نامه‌‌‌های بالادستی برای تحقق طراحی و تولید صنعتی مسکن امری ضروری است.
نبود تعریف واحد از صنعتی‌‌‌سازی
در همین حال مدیرعامل شرکت پارت سازه قشم نیز با بیان اینکه در حال حاضر برداشت درستی از صنعتی‌‌‌سازی صورت نگرفته است، گفت: همین امر باعث شده که صنعتی‌‌‌سازی به مفهوم کلمه در صنعت ساختمان ما نهادینه نشود و نتیجه آن تداوم شیوه‌‌‌های سنتی و دستی در ساخت و سازها است که سبب هدررفت سرمایه‌‌‌های ملی و تشدید مشکلات بخش مسکن خواهد بود.
جعفر قرائتی ستوده با بیان این مطلب ادامه داد: در حال حاضر تعریف واحدی از صنعتی‌‌‌سازی مسکن در کشور نداریم و صنعتی‌‌‌سازی مسکن به بیراهه رفته است.
دبیر انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان همچنین گفت: به اشتباه تصور می‌‌‌شود که صنعتی‌‌‌سازی به معنای پیش‌‌‌ساختگی است، ولی در واقع صنعتی‌‌‌سازی یک تفکر است و به این معناست که از صفر تا صد یک پروژه با کیفیت و اهداف مناسب اقتصادی و زمانی، به اجرا برسد و اهداف، کیفیت و کمیت در آن متغیر است.
وی با تاکید بر اینکه صنعتی‌‌‌سازی مسکن یک ضرورت ملی است، ادامه داد: متاسفانه هنوز تعریف واحد و واقعی از صنعتی‌‌‌سازی در عرصه ساختمان در جامعه مهندسی ایران وجود ندارد و بسیاری، روش‌‌‌های ساخت یا فقط اهدافی را به عنوان صنعتی‌‌‌سازی تبیین می‌‌‌کنند.
این صنعتیساز یادآور شد: درواقع برخلاف تصور رایج، صنعتی‌‌‌سازی یک راهبرد است که با مطالعه، شناخت و بررسی خواسته‌‌‌ها و همچنین انتخاب شاخص‌‌‌های الزامی (کاربردی) و شاخص‌‌‌های اختیاری (فراکاربردی) وارد فاز طراحی خط تولید ساختمان و مسکن با استفاده از پلتفرم‌‌‌های موجود یا طرح‌‌‌شده جدید می‌‌‌شود.
وی ادامه داد: به این ترتیب فاز اجرایی بعد از این طراحی صورت می‌‌‌گیرد و در آن نوع پلتفرم یا سازه، مصالح موردنیاز، نحوه تامین مصالح و منابع به‌‌‌خصوص تامین مالی، زمان موردنیاز اجرا و... مشخص می‌‌‌شود. نمونه بارز آن در خودروسازی است که طبق آن پلتفرمی‌‌‌تعیین شده و در این پلتفرم، امکان تولید و عرضه هر مدل خودرویی با کیفیت مدنظر وجود دارد.
قرائتی ستوده همچنین عنوان کرد: ما در صنعتی‌‌‌سازی به بحث مصرف انرژی در سه دوره پیش تولید، تولید و بهره‌‌‌برداری (یعنی پروسه تولید مصالح ساختمانی، تولید ساختمان و بهره‌‌‌برداری) می‌‌‌پردازیم. لذا کاهش مصرف انرژی در صنعتی‌‌‌سازی قابل وصول است، همانطور که اکنون سیستم‌‌‌هایی در اختیار داریم که می‌‌‌توانند تا ۷۰ درصد ذخیره انرژی در سه دوره مذکور ایجاد کنند.
به گفته وی، در شرایطی که تعادل بین عرضه و تقاضای مسکن همواره به عنوان یکی از راهکارهای حل بحران مسکن عنوان می‌‌‌شود، قطعا امکان افزایش تولید مسکن با روش‌‌‌های سنتی و دستی فعلی میسر نخواهد بود و در چنین شرایطی حرکت به سمت روش‌‌‌های صنعتی ساخت مسکن یک ضرورت اجتناب‌‌‌ناپذیر است.
قرائتی ستوده ادامه داد: به‌‌‌رغم اینکه صنعتی‌‌‌سازی مسکن یک ضرورت ملی است، اما متاسفانه هنوز تعریف واحد و واقعی از صنعتی‌‌‌سازی در عرصه ساختمان در جامعه مهندسی ایران وجود ندارد و بسیاری از افراد روش‌‌‌های ساخت یا فقط اهدافی را به عنوان صنعتی‌‌‌سازی تبیین می‌‌‌کنند.
وی تاکید کرد: تا زمانی که برداشت‌‌‌ها از صنعتی‌‌‌سازی به معنای واقعی و علمی‌‌‌آن نهادینه نشود، نمی‌‌‌توان انتظار داشت که این موضوع به‌‌‌عنوان یک ضرورت اجتناب‌‌‌ناپذیر در صنعت ساختمان نهادینه و اهداف مورد نظر آن اجرایی شود.
وی صنعتی‌‌‌سازی را تنها راه‌‌‌حل بهینه‌‌‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌‌‌ها دانست و گفت: کشورهای دنیا با اتکا به روش صنعتی‌‌‌سازی و توسعه صنعت خود، در این مسیر پیشرفت کرده‌‌‌اند.
این انبوهساز مسکن با بیان اینکه در صنعتی‌‌‌سازی ساختمان بحث بازیافت و محیط زیست نیز مورد توجه قرار می‌‌‌گیرد تاکید کرد: دوره بازیافت بعد از ساخت یک ساختمان یک اصل مهم است که در صنعتی‌‌‌سازی مورد تاکید قرار می‌‌‌گیرد.
قرائتی ستوده ادامه داد: سنتی‌‌‌سازی سبب اتلاف منابع، دوباره کاری، افزایش هزینه‌‌‌های ساخت، طولانی شدن زمان اجرای پروژه‌‌‌ها و... می‌‌‌شود. بنابراین حرکت به سمت صنعتی‌‌‌سازی یک ضرورت اجتناب‌‌‌ناپذیر است.
نقش صنعتی‌‌‌سازی در بهبود بازار مسکن
وی صنعتی‌‌‌سازی را یکی از مهم‌‌‌ترین روش‌‌‌ها برای بهبود وضعیت بازار مسکن و همچنین تسریع در روند اجرای نوسازی بافت‌‌‌های فرسوده صنعتی‌‌‌سازی دانست و افزود: اما برداشت‌‌‌های نادرست از صنعتی‌‌‌سازی باعث شده که به کارگیری یک فناوری در تولید مسکن معادل صنعتی‌‌‌سازی قلمداد شود، در حالی که صنعتی‌‌‌سازی یک راهبرد اساسی است که در حوزه تولید اتفاق خواهد افتاد و به حوزه مصرف مربوط نمی‌‌‌شود.
دبیر انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان، خواستار گفتمان‌‌‌سازی صحیح در حوزه صنعتی‌‌‌سازی مسکن شد و افزود: صنعتی‌‌‌سازی به مفهوم واقعی کلمه که دربردارنده مواردی نظیر سریع‌‌‌سازی، سبک‌سازی، ارزان سازی و انبوه‌‌‌سازی است، مفهومی بسیار عمیق و خاص است و نباید تصور شود که به کارگیری یک قطعه صنعتی در تولید مسکن به معنای تحقق مفهوم صنعتی‌‌‌سازی است.
وی اضافه کرد: با توجه به شرایط فعلی مسکن و شکاف عمیق بین عرضه و تقاضا از یک طرف و همچنین با توجه به اینکه شیوه‌‌‌های دستی ساخت مسکن در بسیاری از کشورهای پیشرفته منسوخ شده است، ناچاریم به سمت روش‌‌‌های صنعتی‌‌‌سازی مسکن گام برداریم، اما در فاز اول باید برداشت‌‌‌های ما از این مفهوم بر اساس واقعیت باشد تا ریل گذاری صنعتی‌‌‌سازی به صورت درست انجام شود.
قوانین ساخت وساز مبتنی بر سنتی‌‌‌سازی است
قرائتی ادامه داد: امیدواریم که با تغییر قوانین، شرایط به سمت صنعتی‌‌‌سازی مسکن حرکت کند. چرا که در حال حاضر قوانین مربوط به ساخت وساز بر محور سنتی‌‌‌سازی است و حتی اگر تمامی‌‌‌شرایط برای اجرای صنعتی‌‌‌سازی مهیا باشد، قوانین ما به عنوان عامل بازدارنده سبب می‌‌‌شوند که صنعتی‌‌‌سازی مطابق با نیازهای کنونی پیش نرود.
دبیر انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان یادآور شد: در حال حاضر با وجود اینکه همه مسوولان درخصوص لزوم به کارگیری روش‌‌‌های صنعتی‌‌‌سازی در ساخت‌‌‌وسازها به جای سنتی سازی متفق‌‌‌القول هستند، اما با این احوال برداشت‌‌‌های نادرست از مفهوم صنعتی‌‌‌سازی سبب شده است که بعضا امر صنعتی‌‌‌سازی به بیراهه رود.
وی گفت: جامعه علمی و دانشگاهی نیز باید در این زمینه پیشگام باشند و با ترویج مفاهیم درست و علمی صنعتی‌‌‌سازی، شرایط را به سمتی پیش ببرند که زمینه اجرای صنعتی‌‌‌سازی در ساخت و سازها به شکل بهینه اجرایی شود.
نهضت ملی مسکن زمینه ساز توسعه صنعتی‌‌‌سازی
قرائتی ستوده با اشاره به نقش طرح نهضت ملی مسکن در توسعه صنعتی‌‌‌سازی اظهار کرد: اجرایی شدن طرح نهضت ملی مسکن می‌‌‌تواند به یک زمینه ای برای توسعه صنعتی‌‌‌سازی تبدیل شود. البته ترویج صنعتی‌‌‌سازی از زمان مسکن مهر کلید خورده است، اما نهضت ملی مسکن باید به بستری تبدیل شود که صنعتی‌‌‌سازی بر اساس مفهوم واقعی محقق شود.
وی خاطرنشان ساخت: سنگ بنای صنعتی‌‌‌سازی باید درست بنا شود، اگر قرار باشد با سوءبرداشت‌‌‌های نادرست و بدفهمی، صنعتی‌‌‌سازی را اجرایی کنیم، به هیچ وجه نخواهیم توانست در روش‌‌‌های سنتی ساخت تحول ایجاد کنیم.
لزوم ورود پررنگ بخش‌خصوصی به صنعتی‌‌‌سازی
همچنین مدیرعامل شرکت مهندسی پایه گستر آسمان با بیان اینکه صنعتی‌‌‌سازی در بخش ساخت و ساز در کشور نیازمند حمایت و مشوق‌‌‌های دولت است، گفت: اجرای طرح نهضت ملی مسکن به عنوان یکی از مهم‌‌‌ترین پروژه‌‌‌های دولت سیزدهم با صنعتی‌‌‌سازی روند رو به جلویی خواهد گرفت.
سیدمحمد مرتضوی افزود: این در حالی است که مشارکت فکری بخش‌خصوصی و دولت برای یافتن راهکارهای مناسب با هدف بهبود صنعت ساخت و ساز ضروری است و باید نقشه راهبردی برای بخش مسکن ترسیم شود.
رئیس کانون سراسری انبوه‌‌‌سازان مسکن به مشکلات صنعتی‌‌‌سازی ساخت و ساز کشور اشاره کرد و ادامه داد: رویکرد صنعتی‌‌‌سازی در کشور باید با مشوق‌‌‌های دولتی همراه باشد. به این معنی که برای ترویج صنعتی‌‌‌سازی ساخت و ساز باید تمامی‌‌‌دستگاه‌‌‌های اجرایی، با انبوه‌‌‌سازان تعامل و همکاری کنند.
مرتضوی گفت: در حوزه صنعتی‌‌‌سازی فاصله بسیاری با کشورهای پیشرو در صنعت ساختمان داریم؛ در حالی که نقش‌‌‌آفرینی صنعتی‌‌‌سازان ساختمان در برخی از کشورها به حدود ۵۰ درصد می‌‌‌رسد این رقم در کشور بسیار اندک است. در کشورهای مطرح، فعالیت‌‌‌های بخش غیرصنعتی صرفا در روستاها انجام می‌‌‌شود، در غیر این صورت تلاش بر آن است که ساختمان‌‌‌ها به شیوه صنعتی ساخته شوند.
این انبوهساز با بیان اینکه افزایش سرمایه‌‌‌گذاری نخستین شرط برای بهبود شرایط مسکن است، اظهار کرد: اصلاح برخی قوانین و آیین‌‌‌نامه‌‌‌ها، ورود پررنگ بخش‌خصوصی در حوزه اجرایی و صنعتی‌‌‌سازی با هدف بهبود صنعت ساخت و ساز را می‌‌‌توان از دیگر راهکارها برای بهبود وضعیت مسکن در کشور عنوان کرد.
مزیت‌‌‌های صنعتی‌‌‌سازی
رئیس کانون سراسری انبوه‌‌‌سازان مسکن با اشاره به افزایش سرعت اجرای پروژه‌‌‌ها در بخش ساخت‌‌‌وساز با روش صنعتی‌‌‌سازی، تصریح کرد: افزایش سرعت، اولین شاخص صنعتی‌‌‌سازی است، برای مثال پروژه‌‌‌ای که در حالت عادی در عرض سه سال ساخته و تحویل می‌‌‌شود، با استفاده از فناوری‌‌‌های نوین و صنعتی‌‌‌سازی در پروسه زمانی یک‌‌‌ساله به اتمام می‌‌‌رسد.
مرتضوی ادامه داد: مولفه دوم، موضوع کیفیت ساخت و کاهش آسیب‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی در شهرها به‌‌‌ویژه کلان‌‌‌شهرها است، بخش بزرگی از مصالح در این روش، تجدیدپذیر و در آینده قابل بازیابی هستند، اما متاسفانه با بررسی آمارها، مشاهده می‌‌‌کنیم که عملا توسعه‌‌‌گران و انبوه‌‌‌سازان ساختمان به سمت صنعتی‌‌‌سازی نمی‌‌‌روند.
وی ویژگی سوم صنعتی‌‌‌سازی مسکن را کاهش هزینه‌‌‌های ساخت عنوان کرد و افزود: صنعتی‌‌‌سازی در حوزه ساخت و ساز علاوه بر کاهش هزینه تولید، مصرف انرژی را به حداقل می‌‌‌رساند که مولفه بسیار مهمی‌‌‌است.
رئیس کانون سراسری انبوه‌‌‌سازان کشور تاکید کرد: با صنعتی‌‌‌سازی ساختمان مدت زمان ساخت واحدهای مسکونی به طور قابل ملاحظه‌‌‌ای کاهش می‌‌‌یابد.
جای خالی یک الزام برای ورود به صنعتی‌‌‌سازی
مدیرعامل شرکت مهندسین مشاور طرح و تحکیم بنا نیز با تاکید بر اینکه به یقین صنعتی‌‌‌سازی در مقایسه با سنتی‌‌‌سازی به معنای واقعی مقرون به‌‌‌صرفه‌‌‌تر است، گفت: صنعتی‌‌‌سازی با توجه به کیفیتی که از خود به جا می‌‌‌گذارد، بسیار به صرفه‌‌‌تر از صنعتی‌‌‌سازی است و این به صرفه بودن خود را در بقای ساختمان و عمر بلند خود نشان می‌‌‌دهد.
بهروز سرابندی، رئیس مرکز توسعه صنعتی ساختمان افزود: به بیان دیگر، در حالی که ساختمان‌‌‌های سنتی بیشتر از ۳۰ سال عمر نمی‌‌‌کنند، عمر ساختمان‌‌‌های صنعتیساز به ۷۰ تا ۸۰ سال هم می‌‌‌رسد.
وی تصریح کرد: از دیگر مزایای صنعتی‌‌‌سازی صرفه‌‌‌جویی انرژی است، به یقین در ساخت‌‌‌و‌‌‌سازهای صنعتی چیزی با عنوان پرتی حرارتی و برودتی وجود ندارد، اما وجود این پرتی‌‌‌ها در سنتی‌‌‌سازها اجتناب‌‌‌ناپذیر است.
سرابندی یادآور شد: خوشبختانه در کشورمان هم مصالح مورد نیاز صنعتی‌‌‌سازی وجود دارد و هم تکنولوژی پیاده‌‌‌سازی مدل‌‌‌ها و روش‌‌‌های مطبوع با جغرافیای کشورمان از چند سال گذشته وارد شده است. در این میان شاید خلأ یک اجبار برای ورود انبوه‌‌‌سازان به این مقوله احساس می‌‌‌شود.
شرط اثربخشی تسهیلات صنعتی‌‌‌سازی مسکن
بر اساس این گزارش، اخیرا سقف تسهیلات ساخت مسکن برای صنعتی‌‌‌سازی مسکن نیز با افزایش ۳۵ درصدی، به ۸۰۰ میلیون تومان افزایش یافته است، این در حالی است که هنوز بسیاری از سازندگان با توجه به افزایش قیمت تمام شده ساخت مسکن از طریق صنعتی‌‌‌سازی، تمایلی برای ورود به این طرح را ندارند.
در این راستا مدیرعامل شرکت سینا پویا درخصوص نقش افزایش تسهیلات ساخت در توسعه صنعتی‌‌‌سازی مسکن گفت: افزایش میزان تسهیلات ساخت مسکن برای صنعتی‌‌‌سازی، می‌‌‌تواند زمینه ساز بهبود وضعیت بازار ساخت و ساز شود، اما دولت باید هزینه تمام شده دریافت تسهیلات را کاهش دهد؛ چراکه بسیاری از سازندگان برای دریافت این تسهیلات از بانک‌‌‌ها باید بین ۳۵ تا ۳۶ درصد نرخ سود تسهیلات پرداخت کنند.
فرشید پورحاجت ادامه داد: دولت باید از بخش خصوصی حمایت کند، اینکه دولت تسهیلات ۸۰۰میلیون تومانی به صنعتی‌‌‌سازی اختصاص داده بسیار خوب است؛ اما به آن شرط است که در این زمینه حمایت‌‌‌های لازم را از بخش‌خصوصی به صورت کامل انجام دهد.
عضو هیات مدیره کانون سراسری انبوه‌‌‌سازان افزود: بسیاری از بانک‌‌‌ها در پرداخت تسهیلات حمایت‌‌‌های لازم را انجام نمی‌‌‌دهند و همین موضوع باعث می‌‌‌شود که بسیاری از سازندگان در این بخش ناامید شوند. از سوی دیگر سختگیری بانک‌‌‌ها در پرداخت تسهیلات باعث شده که سازندگان از این حوزه دور شوند.