حذف مرکز ملی فرش تبعات دارد/تضعیف پیکره صنعت فرش

البته اقدامات شتابزده و بدون سر و صدا وزارت صمت در تغییر ساختار این وزارتخانه برای اولین بار نیست که رخ می‌دهد. از ابتدای روی کار آمدن دولت سیزدهم تغییر ساختار این وزارتخانه شروع شده و غالبا افرادی روی کار آمده‌اند که سابقه مرتبطی با حوزه‌های تخصصی صنایع نداشته‌اند.

در رابطه با صنعت فرش نیز اکنون محمدرضا زارع‌برزشی به‌عنوان سرپرست مرکز جدید صنایع خلاق و فرش منصوب شده که حتی یک روز هم فعالیتی در صنعت فرش نداشته و تنها امتیاز او نزدیک‌بودن به معاون صنایع عمومی وزارت صمت است.

پیش از این نیز در سال 1400 زمانی که رضا فاطمی‌امین، وزیر صنعت، معدن و تجارت بود، ساختار وزارتخانه را تغییر داد که البته انتقادهای زیادی هم به دنبال داشت. چراکه علاوه بر تغییرات مبهم برخی معاونت‌ها، جایگاه برخی صنایع در ساختار جدید دیده نشده بود.

برای مثال در ساختار جدیدی که ابتدا رونمایی شد، برخی معاونت‌ها حذف و برخی ادغام شدند که از جمله آن‌ها می‌توان به حذف مرکز ملی فرش اشاره کرد. در اصل آن مقطع مقرر شده بود مرکز ملی فرش به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی منتقل شود، اما این موضوع موجی از انتقادات فعالان صنعت فرش را به همراه داشت و حتی هشدارهایی نسبت به احتمال کاهش صادرات مطرح شد.

در نهایت موج انتقادات به نتیجه رسید و مرکز ملی فرش در ساختار جدید وزارت صمت ماندگار شد. اما در روزهای اخیر و در دوران وزارت عباس علی‌آبادی مرکز ملی فرش به طور کلی حذف و در صنایع خلاق ادغام شده است. ادغامی که مشخص نیست اساس آن دقیقاً چیست و صنایع خلاق و ورزشی چه ارتباطی به صنعت فرش که از قدیمی‌ترین صنایع کشور و نمادی از ایران در سطح جهان است، دارد؟

در حالی که فعالان این صنعت خواستار ارتقای مرکز ملی فرش به سازمان بودند، اما گویا در وزارت صمت ابراهیم رئیسی دلسوزی برای صنایع ایران، به‌ویژه صنعت فرش پیدا نمی‌شود. صنایعی که در این مدت قربانی پست‌گرفتن گروه‌هایی خاص شده‌اند. اکنون نیز وزارت صمت برای اینکه هجمه‌های نوبت قبلی را خنثی کند بدون کوچک‌ترین خبر تصمیم خود را برای تنزل جایگاه فرش ایران به اجرا گذاشت.

چنانکه در حکم معاون صنایع عمومی وزارت صمت برای زارع‌برزشی مشخص شد که این وزارتخانه مرکز ملی فرش را حذف و آن را با دفتر صنایع خلاق ادغام کرده است.

حال ایرادات زیادی به این تصمیم وارد است. اگر از نداشتن سابقه و صلاحیت رئیس مرکز جدید و اقدام فراقانونی معاون وزیر در امضای حکم انتصاب هم صرف نظر شود، ادغام مرکز ملی فرش در معاونتی که مسئولیت اصلی آن فعالیت در حوزه صنایعی مثل صنایع ورزشی، اسباب بازی، تولید نرم‌افزارهای تلفن همراه و غیره بوده، صنعت فرش را بیش از پیش تضعیف خواهد کرد. آن هم با هدف استفاده از امتیاز دانش‌بنیانی برای صنایع به‌اصطلاح خلاق!

تبعات حذف مرکز ملی فرش

اکنون در حالی وزارت صمت پایان کار مرکز ملی فرش را اعلام کرد که وضعیت تولید و صادرات فرش دستباف در سال‌های اخیر دچار مشکلات فراوان بوده است. طوری که طبق اعلام گمرک، صادرات فرش دستباف دو میلیارد دلار سال 1372 اکنون به زیر 50 میلیون دلار رسیده و متمایل به صفر است.

همچنین طبق اظهارات فرحناز رافع، آخرین رئیس مرکز ملی فرش، در نشست خبری اخیر، پیش از تحریم‌ها، فرش دستباف اولین کالای صادراتی غیرنفتی و دومین کالای صادراتی ایران بعد از نفت بود. اما پس از تحریم‌ها هند جای ایران را در بازار جهانی فرش دستباف گرفت و سال گذشته هم در مجموع ۵۰ میلیون دلار به صورت رسمی صادرات فرش انجام شد.

هرچند رافع معتقد بود که بخشی از صادرات فرش دستباف به صورت غیررسمی انجام می‌شود و آمار صادرات فرش دستباف به دلیل کاهش قیمت پایه صادراتی در راستای کمک به تولیدکنندگان و صادرکنندگان و همچنین وجود اقتصاد پنهان در این بخش، واقعی نیست. اما فعالان بخش خصوصی بارها از تضعیف پیکره صنعت فرش گلایه کرده‌اند که بخشی از آن ناشی از تحریم‌ها و برخی به دلیل مشکلات داخلی است.

تعلل ۷ماهه برای ابلاغ یک مصوبه

برای مثال رفع تعهد ارزی یک مانع بزرگ بر سر راه صادرات فرش دستباف است که حتی دولت هم آن را پذیرفته است. طوری‌که بر اساس بودجه ۱۴۰۲، قرار بود میزان رفع تعهد ارزی فرش و صنایع‌ دستی تا حد مواد اولیه کاهش یابد، اما با تعلل وزارت صمت با گذشت هشت ماه از سال هنوز این مصوبه ابلاغ نشده است.

کاهش صادرات فرش به مسائل دیگری برمی‌گردد که بارها از سوی فعالان این حوزه مطرح شده است. تعهد ارزی و تمدید نشدن کارت بازرگانی صادرکنندگانی که در بازار فعالیت می‌کنند، از جمله مهم‌ترین موانع صادرات است. البته علت اصلی این وضعیت تحریم است و علت در پیش گرفتن سیاست رفع تعهد ارزی هم شرایط غیرعادی ناشی از تحریم‌ها بود.

حالا به نظر می‌رسد، ادغام مرکز ملی فرش هم به عوامل قبلی اضافه خواهد شد و با تداوم مشکلات قبلی که عزمی برای حل آن‌ها وجود ندارد، مشخص نیست چه سرنوشتی در انتظار این صنعت مهم خواهد بود.