غفلت از ظرفیت ۲۰ میلیارد دلاری صادرات خدمات فنی و مهندسی
ایران ظرفیت صادرات بیش از ۲۰ میلیارد دلار خدمات فنی و مهندسی دارد؛ اما آمار صدور خدمات فنی و مهندسی در دهه گذشته روند نزولی داشته است. عدم پذیرش ضمانت‌نامه‌های بانک‌های ایرانی توسط کشورهای میزبان مشکل این حوزه است.
به گزارش اکونگار به نقل از اتاق ایران، در گزارش گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، موضوع صدور خدمات فنی و مهندسی؛ چالش‌ها و راهکارهای آن بررسی شده است.
بر طبق برخی برآوردها، کشور ظرفیت صادرات بیش از 20 میلیارد دلار خدمات فنی و مهندسی به سایر کشورها را دارد، این درحالی است که آمار صدور خدمات فنی و مهندسی در دهه گذشته روند نزولی داشته است. بیشترین آمار صادرات مربوط به سال ۱۳۹۰ معادل ۴ میلیارد و ۱۱۸ میلیون دلار به ۱۲ کشور بوده است و از آن زمان کشور با سیر نزولی صادرات خدمات فنی و مهندسی مواجه شده است، به طوری که بر پایه داده‌های مرکز تجارت جهانی صادرات خدمات فنی و مهندسی حوزه احداث ایران در سال 2019 (1398-1399) تنها 492 میلیون دلار بوده است.
با توجه به روند رو به افول صادرات خدمات فنی و مهندسی و با عنایت به آنکه چند شرکت خبره و پیشکسوت در حوزه صدور خدمات فنی و مهندسی با مشکلات و موانعی در داخل کشور و همچنین در کشورهای میزبان صادرات خدمات فنی و مهندسی مواجه شده بودند، لذا مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، انجام پژوهشی در این زمینه را در دستور کار خود قرار داد.
در این گزارش سعی شده است اهم موانع و مشکلات پیش روی صدور خدمات فنی و مهندسی مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد و حتی‌الامکان راهکارهایی برای حل مشکلات بر شمرده ارائه شود. بررسی‌های انجام گرفته در خصوص اهم مشکلات و موانع صدور خدمات فنی و مهندسی گویای آن است که مشکلات و مسائل این حوزه صرفاً از بافتار (متن) قوانین و مقررات ناشی نمی‌شود و بخشی از مشکلات در ساختار و یا رفتار نهادهای مجری حاصل شده است.
صادرات غیرنفتی شامل دو حوزه صدور کالا و خدمات است و موفقیت در هر یک از این دو حوزه، در گرو حمایت‌های قانونی می‌باشد. صدور خدمات فنی و مهندسی می‌تواند از طریق توسعه صادرات، انتقال فناوری و ماشین‌آلات به کشور، ایجاد اشتغال و ارزآوری، دارای اثرات بسیار مثبتی برای کشور باشد. صنعت احداث (خدمات فنی و مهندسی) کشور از ظرفیت بالایی برای صادرات برخوردار است.
وجود بیش از 52000 شرکت پیمانکاری و ۳۱۰۰ شرکت مهندسی مشاور و داشتن سالیانه بیش از ۲۳۳ هزار فارغ‌التحصیل رشته‌های مهندسی در کشور از یک سو نشان‌دهنده ظرفیت بالای صدور خدمات فنی و مهندسی است و از سوی دیگر کاهش بودجه عمرانی در کشور سبب بیکاری و مهاجرت شرکت‌های پیمانکاری و فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی و فرار سرمایه می‌شود، که صادرات خدمات فنی و مهندسی می‌تواند زمینه ایجاد اشتغال و مانع از فرار سرمایه از کشور شود. یکی دیگر از ظرفیتهای صادرات خدمات فنی و مهندسی ایجاد درهم‌تنیدگی با کشورهای میزبان و قراردادن ایران در زنجیره تولید ارزش جهانی است؛ که این موضوع باعث وابستگی کشورهایی که خدمات فنی و مهندسی به آنها صادر می‌شود به ایران می‌گردد.
با توجه به روند رو به افول صادرات خدمات فنی و مهندسی، توجه به مشکلاتی که صادرکنندگان از نزدیک با آن مواجه هستند بسیار مهم است. از طرفی عدم پذیرش ضمانت‌نامه‌های بانک‌های ایرانی توسط کشورهای میزبان صادرات خدمات فنی و مهندسی، بحران‌های ناشی از تغییر روابط سیاسی حاکمیت با کشورهای میزبان صادرات خدمات فنی و مهندسی، جنگ‌ها، آشوب‌ها و اقدامات تروریستی، عدم پرداخت به موقع مطالبات توسط کارفرمایان کشورهای میزبان صادرات خدمات فنی و مهندسی، مشکلات حکومت جدید افغانستان، عدم پذیرش نقل و انتقال دلار و یورو به دلیل تحریم و جهش‌های نرخ ارز در کشور، از مهم‌ترین مشکلات اعلام شده توسط بعضی شرکت‌های صادرکننده خدمات فنی و مهندسی است. اساسی‌ترین مشکلی که صادرکنندگان این حوزه با آن مواجه هستند، عدم وجود نگرش فرآیندی به مسئله صدور خدمات فنی و مهندسی و عدم وجود متولی متمرکز برای پیاده‌سازی آن در سطح ملی است. از دیگر مشکلاتی که بازار صدور خدمات فنی و مهندسی را با محدودیت مواجه کرده، عدم عضویت ایران در بعضی از بانک‌های بین‌المللی است که دسترسی به بازار صدور خدمات فنی و مهندسی در پروژه‌های تأمین مالی شده توسط این بانک‌ها را محدود کرده است.
در ادامه به مشکلات قانون‌گذاری و مقررات‌گذاری در حوزه صدور خدمات فنی و مهندسی اشاره شده. پراکندگی موضوعی و زمانی، سطحی بودن قوانین و مقررات، قوانین ارشادی در کنار مراجع مختلف وضع و افق کوتاه مدت عمر احکام صدور خدمات فنی و مهندسی، رئوس اساسی مشکلات این قسمت هستند.
