کاهش ضریب جینی به معنی ثروتمند شدن فقرا است؟

بالا بودن نرخ تورم یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش نابرابری در جامعه است؛ با این حال بسیاری از کارشناسان، معتقدند کاهش ضریب جینی به‌تنهایی نشان‌دهنده عادلانه‌تر شدن توزیع ثروت نیست و می‌تواند حاکی از توزیع فقر بین قشر‌های جامعه باشد.

بر اساس جدیدترین گزارش مرکز آمار ایران، ضریب جینی خانوار‌های شهری و روستایی کل کشور به ترتیب ۰.۳۸۲۰ و ۰.۳۵۸۳ است که نسبت به سال قبل به ترتیب ۰.۰۱۲۴ افزایش و ۰.۰۰۶ کاهش را نشان می‌دهد. سهم هزینه‌ها در هر یک از دهک‌ها، یکی دیگر از شاخص‌های توزیع درآمد است که جابه‌جایی هزینه در دهک‌ها را نشان می‌دهد.

این گزارش نشان می‌دهد، در سال ۱۴۰۲ سهم هزینه در دهک خانوار‌های کل کشور نسبت به سال قبل تا دهک نهم کاهشی بوده و این سهم در دهک دهم، افزایش نشان می‌دهد.

افزایش نابرابری در ۳سال اخیر/ضریب جینی چه تغییری کرد؟

ضریب جینی معیار خوبی برای محاسبات اقتصادی نیست

در این زمینه دکتر مرتضی عزتی، کارشناس اقتصاد خُرد و استاد اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس گفت: ضریب جینی محاسباتش در ایران دقیق نیست، چون بر اساس مصرف خانواده‌ها اندازه‌گیری می‌شود. بر این اساس هرگاه آمار مصرف مردم تغییر کند این ضریبی که محاسبه می‌شود می‌تواند تغییر کند. اما یک بخشی از میزان مصرف، تحت تاثیر درآمد است. اگر همه مردم به یک نسبت از درآمدشان مصرف کنند یعنی کسی که ۱۰ میلیون تومان حقوق می‌گیرد، ۱۰ درصدش را پس‌انداز کند، یکی ۱۰۰ میلیون تومان حقوق می‌گیرد باز ۱۰ درصد را پس انداز کند، نفر اول ۹ میلیون خرج کند و نفر دوم ۹۰ میلیون و یا کسی که مثلا ۲ میلیارد در می‌آورد یک میلیارد و ۸۰۰ تومان خرج کند؛ در این شرایط مصرف می‌تواند جایگزین درآمد شود در ضریب جینی. اما واقعیت این است که چنین شرایطی هیچ جا رخ نمی‌دهد. پس این یک عامل اصلی که نشان می‌دهد ضریب جینی  که در ایران محاسبه می‌شود معیار خوبی نیست.

کاهش ضریب جینی به علت فقیر شدن ثروتمندان و طبقه متوسط است

مرتضی عزتی بیان کرد: اما مهمترین نکته این است که حتی اگر ضریب جینی درست هم محاسبه شود ممکن است علت کاهش آن به علت فقیر شدن ثروتمندان یا فقیر شدن طبقات متوسط باشد؛ بنابراین پایین آمدن ضریب جینی همیشه به معنی ثروتمند شدن فقرا نیست؛ بنابراین معتقدم که درست نیست برای سنجش وضعیت رفاه جامعه سراغ ضریب جینی برویم. دوم اینکه نحوه محاسبه این ضریب و بالا و پایین رفتن آن اهمیت چندانی در اقتصاد ندارد. هم به علت اینکه دقت در محاسباتش وجود ندارد و مصرف را برای سنجش گذاشته و دوم اینکه خیلی وقت‌ها وقتی ثروتمند‌ها فقیر می‌شوند ضریب جینی پایین می‌آید و این پایین آمدن ضریب جینی از این دو مسیر بسیار برای جامعه بد است. پایین آمدن ضریب جینی در ایران با فقر طبقه متوسط و پولدار رخ می‌دهد. 

این تحلیلگر اقتصادی ادامه داد: ممکن است یارانه کمی به جیب فقرا برود و کمی وضعشان را بهتر کند، اما عمدتاً پایین آمدن ضریب جینی وقتی یک دفعه ۴ درصد ۵ درصد پایین می‌آید این معنایش این است که بخش قابل توجهی از ثروتمندان و طبقه متوسط گرایش به سمت فقر پیدا کرده‌اند. الزاماً بالا رفتن ضریب جینی هم به این معنی نیست که ثروتمندان ثروتمندتر شدند بلکه باید در آن جامعه خاص تحلیل کنیم که چه چیزی باعث بالا رفتن ضریب چینی شده است. در ایران در دهه یک دهه گذشته به ویژه از ۴ یا ۵ سال اخیر که خیلی موانع اقتصادی گسترش و رکود اقتصادی افزایش پیدا کرده است، عمده کاهش ضریب چینی به علت بدتر شدن وضعیت ثروتمندان و طبقه بالای میانه و حتی طبقه میانی جامعه است.

این کارشناس اقتصادی در پاسخ به اینکه چرا نظام آماری ایران نمی‌تواند خیلی از واقعیت‌های اقتصادی را منعکس کند؟ هم توضیح داد: نه اینکه کلیه نظام آماری بلکه بعضی از محاسباتش به علت‌های مختلفی دچار اشکال و ایراد است از جمله ضریب جینی. اینکه این عدد از کجا حاصل شده در بسیاری از مواقع اهمیتش بسیار بیشتر از خود عدد است. مثل وضعیت ایران؛ وقتی که مردم در جامعه همه فقیر می‌شوند همه به یک درصد مشخص فقیر می‌شوند و سپس می‌گویند ضریب جینی کاهش پیدا کرده، اما این نوع برابری مضر است. بنابراین باید بروند علت‌ها را پیدا و طبقات مختلف را بررسی کنند که مصارف کدام طبقه پایین آمده یا بالا رفته است. یافتن این علت‌ها کار‌های مستقل جداگانه‌ای می‌خواد که باید کارشناسان و متخصصین بر روی آن کار کنند.