کاهش سرانه مصرف ماکارونی زیر تیغ قیمت‌گذاری دستوری+ نمودار

به گزارش اکونگار؛ گزارش‌ها نشان می‌دهد که در چند سال گذشته به دلیل کاهش قدرت خرید مردم، ماکارونی جایگزین برنج و حتی گوشت شده است.

اما مصرف همین کالای اساسی نیز به واسطه برخی از تصمیمات ناصحیح و افزایش قیمت به چالش کشیده شده است. در این میان دولت بر این باور است که، چون آرد یارانه‌ای در اختیار صنایع غذایی، به‌ویژه صنف و صنعت ماکارونی قرار می‌دهد، پس می‌تواند محصول نهایی یعنی ماکارونی را قیمت‌گذاری کند.

بازندگان اصلاح قیمت ماکارونی

در این راستا رئیس انجمن صنفی کارفرمایان و کارخانجات ماکارونی ایران، با اشتباه خواندن قیمت‌گذاری ماکارونی تاکید می‌کند اصلاح قیمت‌ها تاکنون به نفع این صنعت نبوده و تقاضا برای خرید ماکارونی کاهش محسوسی پیدا کرده است.

مهرداد نوری می‌گوید: به هیچ عنوان برداشت دولت از تخصیص یارانه گندم به صنف و صنعت ماکارونی صحیح نیست. به گفته او دولت مکلف است در شهریور ماه هر سال، قیمت محصولات کشاورزی سال آینده را تعیین کند تا کشاورزان تصمیم بگیرند چه محصولی بکارند و انتظار داشته باشند با چه قیمتی بفروشند. در کنار این تکلیف، دولت مکلف است گندمی که به نرخ تضمینی از کشاورزان خریداری می‌کند، به علاوه هزینه‌های تبعی آن را از صنف و صنعت دریافت کند؛ بنابراین به طور واقعی صنف و صنعت ماکارونی هیچ‌گاه یارانه‌ای بابت گندم از دولت دریافت نکرده است.

نوری ادامه می‌دهد: موضوع استثنایی که در سال گذشته اتفاق افتاد، این بود که دولت قیمت گندم را ۵‌هزار تومان اعلام کرده بود و بر اساس تکلیف خود، باید هزینه‌های تبعی را در سال قبل افزایش می‌داد و به صنف و صنعت پرداخت می‌کرد. بنا به دلایلی، دولت گندم را با قیمت ۵‌هزار تومان خریداری کرد؛ اما برخلاف تکلیفی که داشت، با قیمت ۲۷۰۰ تومان عرضه کرد. درواقع دولت یارانه به صنف و صنعت ارائه نکرد، بلکه ارزان‌فروشی به صنف و صنعت کرد. به همین دلیل مدعی یارانه و همین‌طور قیمت‌گذاری برای ماکارونی شد. در حالی که صنف و صنعت هیچ‌گاه درخواست، تمایل و اشتیاقی برای انجام این موضوع نداشتند.

او افزود: اتفاق دوم این بود که قیمت ۲۷۰۰ تومان را ناگهانی به ۱۲‌هزار تومان تبدیل کرد. این مابه‌التفاوت باعث شد گردش سرمایه بسیاری از فعالان این صنعت، کفاف گذران ماهانه تولیدات آن‌ها را ندهد. به این ترتیب لطمه زیادی به این صنعت وارد شد.

نوری در پاسخ به اصلاح قیمت گندم به کیلویی ۱۲‌هزار تومان برای صنایع غذایی، درباره نرخ‌گذاری ماکارونی توضیح داد: البته با تغییر قیمت گندم، قیمت ماکارونی هم تغییر پیدا کرد. در سال‌های گذشته نرخ‌گذاری تحت عنوان کالا‌های گروه الف، ب و ج انجام می‌شد؛ یعنی کالا‌هایی که دولت آن‌ها را قیمت‌گذاری می‌کرد، کالا‌هایی که دولت قیمت آن‌ها را رصد می‌کرد و کالا‌هایی که قیمت‌گذاری آن‌ها آزاد بود. ماکارونی جزو محصولاتی بوده که توسط خود واحد‌های تولیدی و راسا بر اساس عرضه و تقاضا قیمت‌گذاری می‌شده است. پس هیچ‌وقت مشمول قیمت‌گذاری تثبیتی نبوده است.

چاره کار قیمت‌گذاری دستوری نیست

او با انتقاد از اینکه دولت تصور می‌کند با قیمت‌گذاری دستوری از مصرف‌کننده حمایت می‌کند، افزود: اگر قیمت‌گذاری دستوری موضوع مورد حمایت است، پس چرا بسیاری از افرادی که کاندیدای پست‌های وزارت، وکالت و سایر موارد می‌شوند، وعده‌هایی ازجمله اصلاح حقوق معلمان، بهبود وضعیت معیشتی و رفع قیمت‌گذاری دستوری می‌دهند. اگر این وعده مناسب است، چرا در عمل انجام نمی‌شود. اگر چاره کار قیمت‌گذاری دستوری است، چرا افراد برای دریافت پست و مقام، به حذف قیمت دستوری متوسل می‌شوند و اگر قیمت‌گذاری دستوری تنها راه‌حل مناسبی است که اعمال می‌شود، چرا وضعیت اقتصادی و تورم و معیشت مردم کشور مناسب نیست.

نوری تاکید می‌کند که نه تنها تولیدکنندگان بلکه مسوولان هم به موضوع تعیین قیمت برای کالا‌های مختلف اعتقادی ندارند، در غیراین صورت این وعده‌ها را مطرح نمی‌کردند. اما اینکه به چه دلیلی بر قیمت‌گذاری دستوری تاکید دارند؛ موضوعی است که جای بحث دارد.

او همچنین با بیان اینکه به‌رغم افزایش قیمت ماکارونی در سال گذشته، در هزینه و درآمد فعالان این صنعت تعادل ایجاد نشده است، گفت: تا سال ۱۴۰۰ ماکارونی جزو کالا‌هایی بود که به صورت خوداظهاری قیمت‌گذاری می‌شد و در پایان همان سال، دولت به‌رغم وعده‌ای که درمورد کاهش دخالت در بازار داشت، ماکارونی را جزو کالا‌های پیشینی قرار داد؛ بنابراین از اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱ به طور رسمی قیمت ماکارونی به تولیدکنندگان اعلام شد که در سال‌های قبل این‌طور نبود.

افزایش ۱۲ درصدی قیمت ماکارونی

در گذشته این امکان وجود داشت که از کشاورزان گندم دوروم خریداری شود، اما امروز این امکان وجود ندارد. صنایع تولید ماکارونی برای تامین گندم مورد نیاز خود زیر فشار هستند. از سوی دیگر در هماهنگی با وزارت صمت مقرر شده بود تا قیمت ماکارونی 30 درصد افزایش پیدا کند، اما دولت اجازه افزایش 12 درصدی قیمت ماکارونی را داد که این کار را برای صنایع تولید ماکارونی سخت‌تر کرد.

در ماه‌های اخیر مطالب متعددی در خصوص کیفیت گندم دوروم استفاده شده در صنایع ماکارونی شنیده شده که حاکی از این است در این عرصه به نظر می‌رسد معضلات متعددی وجود دارد. با وجود این که برخی متخصصین این حوزه بر این باور هستند که دوروم تولید شده در ایران از کیفیت مطلوبی برخوردار است، اما به نظر می‌رسد که میزان پروتئین موجود در آن متفاوت است.

حال و روز صنایع تولیدی ماکارونی در کشور چگونه است؟

رسول مژده شفق، سخنگوی انجمن صنفی کارفرمایان کارخانجات ماکارونی در این رابطه به «اکونگار» می‌گوید: حال و روز صنایع تولید ماکارونی در کشور خوب است به شرطی که دولت قیمت‌های دستوری را حذف کند و اجازه مداخله صنایع را در این حوزه دهد. قیمت ماکارونی امروز متناسب با واقعیت های موجود تعیین نمی‌شود و این امر سبب می شود تا کیفیت تولید و وجود گندم دوروم به حاشیه رود. وقتی یک قیمت یکسان برای تمامی تولیدات، تعیین می‌شود، و این قیمت‌گذاری به صورت غیرکارشناسی است، مشخصا نمی‌توان تنوع خوبی در تولیدات ایجاد کرد و مشتری صرفا با یک سری محصولات یکسان و تکراری مواجه می‌شود. ریشه این معضل نیز در انحصاری کردن گندم کشور است. امروز نه گندم وارد کشور می‌شود و نه به علت وجود مشکلات ارزی، بخش خصوصی قادر به واردات گندم به کشور است. به همین علت صنایع تولید ماکارونی به صورت کج دار و مریز در حال فعالیت هستند.

چه اختلافی به صورت دقیق در حوزه قیمت‌گذاری دستوری وجود دارد؟

سال 1403 دستمزدها، مالیات، نرخ مواد اولیه وارداتی، نرخ ارز، قیمت آرد و گندم افزایش پیدا می کند و مشخصا دولت باید به همین نسبت قیمت‌گذاری ماکارونی را در دستور کار قرار دهد. در هماهنگی با وزارت صمت مقرر شده بود تا قیمت ماکارونی 30 درصد افزایش پیدا کند، اما دولت اجازه افزایش 12 درصدی قیمت ماکارونی را داد که این کار را برای صنایع تولید ماکارونی سخت‌تر کرد. امروز برای مثال در حوزه صادرات محدودیتی وجود ندارد اما به علت این که قیمت تمام شده ماکارونی، در مقایسه با رقبای خارجی بالاتر است، در صادرات نیز محدود شده ایم.

از دست دادن بازار صادرات ماکارونی

 امروز ترکیه، عربستان، چین و مصر ماکارونی را با قیمت پایین‌تری از ایران تولید می‌کنند و به همین علت بخش قابل توجهی از بازار منطقه را تصاحب کرده‌اند. امروز بخاطر تحریم نمی‌توان اعتبار باز کرد و هزینه‌های حمل و نقل بالایی به صنایع تحمیل می‌شود. مجموع این اتفاقات سبب شده تا بتوان بازار ماکارونی در عراق و افغانستان را صرفا حفظ کرد و صادرات به سایر کشورها به حداقل رسیده است. تمامی این موارد سبب شده تا بازار خوب آفریقا را به رقبا واگذار کنیم. دولت اگر صرفا به نظارت خود ادامه دهد و در امور بخش خصوصی دخالت نکند، بزرگ ترین کمک را به صنایع تولید ماکارونی کرده است.

ارزش ماکارونی صادراتی ایران پایین تر از میانگین جهانی

ایران یکی از بزرگترین صادرکنندگان ماکارونی در جهان است اما اقتصاد این محصول نیازمند بازنگری است.

حدود ۳۰۰ واحد تولیدی انواع ماکارونی و مشتقات آن، با بیش از ۵۰ برند مطرح در ایران مشغول به فعالیت هستند که کشور را به یکی از بزرگترین صادرکنندگان ماکارونی جهان تبدیل کرده است. نمودار زیر مقایسه حجم و ارزش محصولات صادرکنندگان برتر ماکارونی را به همراه روسیه و ایران در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد:

همانطور که مشاهده می‌شود، ارزش هر کیلوگرم ماکارونی صادرشده توسط کشورهایی همچون تایلند، کره و آمریکا به مراتب بیشتر از کشورهایی همچون ترکیه و ایران است. بنابراین تناژ بالای صادراتی لزوما با ارزآوری بیشتری همراه نیست. با این حال ایران تا سال گذشته در بین ۸ کشور برتر صادرکننده ماکارونی در جهان از نظر حجم طبقه بندی می‌شد اما در سال ۱۴۰۱ آمار صادرات ماکارونی ایران با ریزش ۵۰ درصدی مواجه شد.

حجم بالا و ارزآوری پایین ماکارونی صادراتی ایران

طی دهه ۹۰ و با تاسیس مجتمع‌های بزرگ تولید ماکارونی، صادرات این محصول با رشد بالایی همراه شد. نمودار زیر حجم صادرات ماکارونی را در سالهای اخیر نشان می‌دهد:

همانطور که مشاهده می‌شود، با افزایش واحدهای تولیدی و توان صادراتی کشور طی دهه ۹۰، حجم صادرات ماکارونی افزایش یافته است. در شرایطی که متوسط ارزش جهانی ماکارونی ۱.۵ دلار بر کیلوگرم است، ماکارونی ایران همواره با قیمت کمتر از ۱ دلار بر کیلوگرم صادر شده است. با این حال طی سالهای پس از ۱۳۹۷، ارزش ماکارونی صادراتی ایران با افت ناگهانی مواجه شده است. به این ترتیب باید گفت هر سیاستی که صرفا به افزایش حجم تولید بدون افزایش ارزش محصول بینجامد، لزوما برای کشور منفعت ندارد.

عوامل کاهش ارزش ماکارونی ایران چیست؟

عوامل مختلفی موجب شده است ارزش ماکارونی صادراتی ایران در سال‌های اخیر با کاهش مواجه شود:

1. کیفیت گندم مصرفی: گندم مناسب برای استفاده در آرد ماکارونی، از گونه‌های مختلفی همچون دوروم و مارون تشکیل می‌شود، حال آنکه در حال حاضر به دلیل واردات متمرکز این محصول توسط یک شرکت دولتی، گندم وارداتی مناسب آرد نانوایی است. همچنین از سال ۱۳۹۷ به دلیل افزایش قیمت خرید تضمینی گندم و تثبیت قیمت ماکارونی، تولیدکنندگان از کشت گندم دوروم در خوزستان و سایر استانها منصرف شدند. بنابراین به دلیل مداخلات دولت در بازار گندم متناسب با آرد سمولینا، تولیدکنندگان ماکارونی به دنبال استفاده از آرد نانوایی در تولید این محصول رفتند که کیفیت و مطلوبیت آن را پایین می‌آورد.
2. استفاده از آرد ارزان قیمت: مزیت ماکارونی ایران در بازارهای جهانی مبتنی بر ارزانی آرد و سیاست‌های یارانه‌ای دولت در این بخش بوده است. با این حال یارانه تعلق گرفته به کالای اساسی بر اساس ماده ۲۳ قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور، نباید در قیمت محصولات فروخته شده به بازارهای خارجی تاثیر بگذارد و یارانه پرداخت شده باید در قالب عوارض صادراتی به دولت عودت داده شود. اما به گفته کارشناسان برخی صادرکنندگان ایرانی طی یک رقابت منفی، به جای فروش ماکارونی باکیفیت به قیمتهای جهانی و بازگرداندن ارز حاصل از صادرات کالای یارانه‌ای به دولت، با پایین آوردن نرخ محصولات سعی در نفوذ هرچه بیشتر در بازارهای منطقه‌ای را داشتند.
3. ارزشگذاری گمرکی: برخلاف قانون امور گمرکی و کنوانسیون‌های بین‌المللی، گمرک ایران طی رویه اداری خود، به جای در نظر گرفتن ارزش واقعی معاملات بعنوان ارز حاصل از صادرات، برای همه محصولات صادراتی ارزش ثابت پایه در نظر می‌گیرد و صادرکنندگان موظفند صرفا تا سقف ارزش صادراتی اعلام شده توسط گمرک، ارز خود را به چرخه بازگردانند. ارزش اعلامی گمرک برای سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به قدری پایین بود که صادرات بی رویه ماکارونی را به صرفه کرد و صادرات این محصول رکورد تاریخی ثبت کرد. ارزش اعلامی ماکارونی توسط گمرک کشور در مقاطعی با ارزش گندم دوروم در بازارهای جهانی برابری می‌کند. با این سیاست گمرک، صادرات ماکارونی نوعی «پرداخت یارانه ارزی به تولیدکنندگان ماکارونی» محسوب می‌شود. سودآوری این اتفاق به نحوی بود که تعداد مجوزهای تولیدی ماکارونی در سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ دو برابر شد، چرا که با پایین قرار دادن ارزش پایه یک محصول، الزامی به بازگشت ارز ما به التفاوت قیمت فروش واقعی در خارج و پایه گمرکی به چرخه اقتصاد وجود ندارد. در سال ۱۴۰۱ افزایش ارزش اعلامی گمرک به ۵۳۰ دلار، با اعتراض تولیدکنندگان مواجه و صادرات نیز دچار افت شد.

بازنگری در اقتصاد ماکارونی موجب آورده ارزی ۱ میلیارد دلاری

عدم صرفه به دلیل افزایش قیمت داخلی و جهانی گندم و کاهش کیفیت ماکارونی در سال‌های اخیر به دلیل نبود گندم متناسب، موجب شده است بخش زیادی از بازار خارجی این محصول از بین برود. از طرفی ایران در بین کشورهای مصرف‌کننده ماکارونی در دنیا، با مصرف سرانه زیر ۸ کیلوگرم در سال، پایین‌ترین مصرف را دارد. این در حالی است که ماکارونی به عنوان یک کالای جایگزین می‌تواند در تعدیل قیمت بسیاری از کالاهای دیگر نظیر برنج و حبوبات نقشی موثر داشته باشد و به همین دلیل ضروری است اقتصاد این کالا از سوی دستگاه‌های دولتی مورد بازنگری قرار بگیرد.

از سال ۱۳۸۵ تا کنون، بیش از ۵۰۰ میلیون دلار برای واردات ماشین‌آلات تولید ماکارونی هزینه شده، حال آنکه مجموع ارزآوری این صنعت در این بازه زمانی، نزدیک به ۸۰۰ میلیون دلار بوده است. اصلاح مدل اقتصادی این بخش از طریق فراهم شدن امکان واردات گندم مناسب از کشورهای CIS با نرخ آزاد به منظور صادرات ماکارونی با ارزش نزدیک به میانگین جهانی، می‌تواند با تبدیل ایران به هاب غذایی و فعالسازی ظرفیت خالی این صنعت، آورده ارزی ۱ میلیارد دلاری برای کشور داشته باشد.