«اکونگار» بررسی می‌کند
طالبان ایران را دور می‌‌زند؟ / «ترانس افغان»، خطری بیخ گوش ایران
طرح ساخت کریدور ترانس‌افغان نزدیک به شش سال پیش و در سال ۲۰۱۸ میلادی به پیشنهاد ازبکستان روی میز آمد. طرحی که بنا بود آسیای میانه را با یک خط ریلی به بنادر آبی پاکستان متصل کند و از آنجا که برای کشورهای محصور در خشکی این منطقه، دسترسی به آبهای گرم جنوب را فراهم می‌کرد، اهمیت زیادی پیدا کرد. به ویژه آنکه گفته می‌شد ترانس‌افغان می‌تواند روسیه و کشورهای اروپایی را از طریق این کریدور به اقیانوس هند متصل کند.
به گزارش اکونگار پروژه راه‌آهن سه‌جانبه ازبکستان– افغانستان – پاکستان ۷۶۰ کیلومتر طول دارد و هزینه ساخت آن ۴.۸ میلیارد دلار برآورد شده است. مطالعات ابتدایی نشان می‌دهد که ساخت این خط آهن پنج سال زمان می‌برد. یکی از چالش‌های اصلی احداث این خط آهن این بود که هر سه کشور ازبکستان، افغانستان و پاکستان کشورهای فقیری هستند که توان تأمین مالی این پروژه را نداشتند. به همین دلیل این سه کشور تلاش کردند که از بانک جهانی، بانک توسعه آسیایی، بانک اروپایی بازسازی و توسعه و... منابع مالی این پروژه را جذب کنند که در نهایت یک کنسرسیوم مالی برای ترانس‌افغان ایجاد شد. در فوریه سال ۲۰۲۱ دولت وقت افغانستان با پاکستان و ازبکستان قراردادی برای مطالعه و احداث این خط آهن امضا کرد اما تحولات سیاسی بزرگی برای کابل در راه بود و این پروژه را به حاشیه راند.
نقشه‌های شوم طالبان علیه ایران/ دلیل سدسازی ها چیست؟
حالا اما رسانه های افغانستانی از جدیت طالبان و مذاکرات فشرده آنها با پاکستان و ازبکستان برای راه اندازی ترانس افغان خبر می دهند.
نیاز طالبان به ترانس افغان
محمد جواد شاهجویی، قائم مقام اندیشکده حمل و نقل به اکونگار می گوید که "بیشترین تلاش برای احداث کریدور ترانس افغان از سمت ازبکستان است که البته باید گفت این تکاپو طبیعی است. زیرا ازبکستان به عنوان رقیب برای همسایه خود قزاقستان عمل می کند و به جرات می توان گفت که قزاقستان در حوزه ترانزیت قدم های بزرگی برداشته است؛ به ویژه بعد از جنگ روسیه و اوکراین، قزاقستان به عنوان یک مهره ترانزیت در منطقه ظهور کرده است و در کریدور شرق به غرب نقش مهمی ایفا می کند.
گذشته از این ازبکستان همیشه تلاش داشته که از جبر جغرافیایی خود خارج شود و تجارت خود را با کشورهای دیگر توسعه دهد.
به همین دلیل به نظر می رسد که ازبکستان عزم جدی برای فعال کردن این مسیر دارد.
جدای از این، بسیاری از کشورها هستند که نسبت به این کریدور نگاه مثبت دارند؛ از جمله کشورهای حاشیه خلیج فارس برای اینکه بتوانند سهم بیشتری از بازار به دست بیاورند و به کشورهای CIS متصل شوند تلاش می کنند که در این کریدور سرمایه گذاری کنند."
او تاکید می کند که طالبان هم برای خروج از انزوا و برگشت به صحنه تجارت جهانی به راه اندازی این کریدور نیاز دارد اما سر راه احداث این کریدور چالش های بزرگی موجود است از جمله اینکه امنیت این کریدور مورد تردید جدی است یا مسیر صعب العبوری که برای راه اندازی کریدور ترانس افغان وجود دارد.
با این حال پیرمحمد ملازهی، کارشناس منطقه افغانستان و خاورمیانه اعتقاد دارد که امریکا مانع جدی عبور کریدورهای ترانزیتی از ایران است و با توجه به تامین مالی ترانس افغان از سوی کشورهای عربی امکان ساخت آن وجود دارد.
او به «اکونگار» می گوید که اگر ترانس افغان ساخته شود بندر چابهار به حاشیه می رود و بندر رقیب آن یعنی بندر گوادر فعال می شود و با توجه به سرمایه گذاری قابل توجه چین در بندر گوادر پاکستان به نظر می رسد که چین هم مخالفتی با ساخت این کریدور ندارد و از سوی دیگر این کریدور می تواند روسیه را به آبهای گرم جنوب و هند وصل کند و از این نظر روسیه هم برای ساخت کریدور ترانس افغان صاحب منفعت است.
بندر چابهار معطل هند
در حالی که بندر چابهار سالهاست معطل هند مانده است، کشورهای افغانستان، پاکستان و ازبکستان به تکاپو افتاده اند تا ظرفیت های بندر رقیب یعنی بندر گوادر پاکستان را فعال کنند و با ساخت کریدور ترانس افغان، بندر چابهار را به انزوا بکشند.
مذاکره با هندی ها برای توسعه بندر چابهار تاریخ طویل و عریضی دارد.
با امضای برجام، قرارداد چابهار موسوم به «موافقت‌نامه تاسیس دالان حمل‌ونقل و گذر بین‌المللی» بین دولت‌های ایران، افغانستان و هند به امضا رسید.
از لحاظ فنی، هند در این قرارداد متعهد به سرمایه‌گذاری ۸۵ میلیون دلاری برای تامین تجهیزات موردنیاز برای اپراتوری بندر شهید بهشتی و اعطای یک خط اعتباری ۱۵۰میلیون دلاری شد. علاوه بر این مقرر شده بود هند ۵.۱ میلیارد دلار جهت ساخت مجموعه‌ای متشکل از جاده و راه‌آهن در منطقه چابهار سرمایه‌گذاری کند اما در تمام این سالها و با وجود آنکه امریکا بندر چابهار را از تحریم معاف کرده است، هندی ها حاضر به نهایی کردن قرارداد خود و حضور در بندر چابهار نشدند. در عمل و آنچه که تاکنون هند در بندر چابهار سرمایه گذاری کرده است، فقط انتقال شش جرثقیل به مبلغ ۲۵ میلیون دلار است که در طول سال‌های اخیر این جرثقیل‌ها راکد و بدون استفاده باقی مانده اند.
هند می گوید که به دلیل تحریم بندر چابهار توجیه اقتصادی ندارد اما برخی کارشناسان از جمله علی ضیایی، کارشناس حمل و نقل اعتقاد دیگری دارند. ضیایی در گفتگویی با شرق توضیح می دهد که هند با کشورهای عربی وارد شراکت در کریدورهای ترانزیتی شده است و بندر چابهار را تعمدا معطل نگه داشته است.
*چین در بندر رقیب چابهار سرمایه گذاری کرد
گذشته از این، چین هم با وجود امضای سند ۲۵ ساله همکاری های اقتصادی و سیاسی با ایران، تاکنون برای حضور در بندر چابهار ابراز تمایل نکرده و در مقابل سرمایه گذاری سنگینی در بندر گوادر پاکستان انجام داده است که به نوعی رقیب بندر چابهار ایران شناخته می شود.
در این شرایط پروژه ساخت راه‌آهن چابهار به زاهدان با تخصیص منابع صندوق توسعه ملی و با پیمانکاری قرارگاه خاتم‌‌الانبیاء و بدون هیچ شریک خارجی در جریان است.
هم زمان با این اتفاق تحرکات جدی برای راه اندازی کریدور ترانس افغان به جریان افتاده است. کریدوری که رقیب کریدور شمال به جنوب ایران به شمار می آید و می تواند بندر چابهار را به نفع بندر گوادر پاکستان به حاشیه براند.
طالبان از زمستان سال گذشته تاکنون به تحرک افتاده است تا کریدور ترانس‌افغان را با ازبکستان و پاکستان راه‌اندازی کند. مسیری که حالا کشورهای عربی از جمله امارات و قطر داوطلب تأمین مالی و طراحی فنی آن شده اند.
