خیز تندروهای انحصارطلب برای مصادره استارتاپ‌ها؟
فعالان حوزه استارتاپی کشور معتقدند که اظهارنظرهای اخیر درباره اکوسیستم استارتاپی کشور از تغییر نگاه حاکمیت به این حوزه خبر می‌دهد و ظاهراً حاکمیت در پی انحصار بیشتر است.
به گزارش اکونگار به نقل از زومیت، یادداشت روز (۲۲ مرداد) روزنامه کیهان با تیتر «سکوهای مجازی یا دولت موازی؟» اعلام موضع صریح و شفاف مدیرمسئول این نشریه درباره پلتفرم‌های ایرانی است که بخش مهمی از اکوسیستم استارتاپی کشور را تشکیل می‌دهند. رویکرد اصلی این متن واگذاری مالکیت و مدیریت پلتفرم‌ها به «افراد صاحب صلاحیت» و سپردن اختیار آن‌ها به نظام است.
نویسنده این یادداشت قائل به این موضوع است که سکوهای مجازی قانون‌گریز هستند، تخلفات پی‌درپی دارند و «به یک دولت موازی تبدیل شده و قوانین جاری نظام را زیر پا می‌گذارند»؛ بنابراین، برخورد با آن‌ها را ضروری می‌داند و اعتقاد دارد که باید از آن‌ها «سلب صلاحیت» شود.
درنظرگرفتن این یادداشت و درکنار آن، یادآوری اظهارات اخیر روح‌الله دهقانی‌فیروزآبادی، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور، درباره«پستیبانی از جریان‌های اصیل و معتقد فرهنگی و انقلابی برای ایجاد رقابت قوی» در اکوسیستم استارتاپی کشور این نگرانی را ایجاد کرده است که حاکمیت پس از بروز اتفاقات اخیر در این اکوسیستم، حالا در حال تغییر موضع خود درقبال کسب‌وکارها، استارتاپ‌ها و فعالان این اکوسیستم است.
مقاومت در برابر رشد بخش خصوصی نتایج تلخی داشته است
حامد بیدی، مدیرعامل پلتفرم کارزار، با اشاره به اهمیت یادداشت مدیرمسئول روزنامه کیهان می‌گوید:
تجربه داشته‌ایم که وقتی روزنامه کیهان خصوصاً در قالب یادداشت سردبیر روی موضوعی دست می‌گذارد، آن مسئله صرفاً در حد تحلیل مطبوعاتی نخواهد بود؛ بلکه در سطوح مختلف و حتی در سطح تصمیم‌گیری جهت‌دهی می‌کند. بنابراین، به نظرم این یادداشت نوعی اعلان موضع جدید از رویکرد حاکمیت درباره استارتاپ‌ها خواهد بود.
او این اظهارنظر را ناشی از همان دشمنی دیرینه حاکمیت با هر نوع نوآوری فناورانه می‌داند که مختص ایران هم نیست. به‌اعتقاد بیدی، در هر کشوری فناوری‌های نو برای حکومت‌ها مسئله ایجاد می‌کنند و به حکومت بستگی دارد که چطور با این نوآوری‌ها مواجه شود؛ برخورد سُلب داشته باشد یا زمینه رشد آن‌ها را فراهم کند.
مدیرعامل پلتفرم کارزار تأکید می‌کند:مقاومت در‌مقابل رشد بخش خصوصی، اقتصاد آزاد و نوآوری‌ها همیشه نتیجه‌های تلخ داشته و در‌نهایت این تکنولوژی بوده که پیروز شده است. در‌حال‌حاضر، به‌نظر می‌رسد که حاکمیت در کشور ما هم تصمیم گرفته است با این موضوع مقابله کند.
بیدی هم مطلب منتشرشده در روزنامه کیهان را در‌ادامه همان دیدگاهی می‌داند که هفته گذشته، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور مطرح کرد:صحبت‌های آقای فیروزآبادی درباره خودی‌سازی اکوسیستم و ورود نیروهای اصیل و انقلابی، برجسته‌شدن مسئله حجاب در کسب‌وکارها و یادداشت اخیر کیهان به نظرم در‌کنار‌هم یک پازل را می‌سازد و نشان می‌دهد که متأسفانه عزمی وجود دارد که عملاً بخش خصوصی این اکوسیستم نابود شود و اقتصاد کاملاً دولتی در این حوزه هم، مثل حوزه لوازم خانگی و خودروسازی ایجاد و با سیاست‌های حکمرانی کلی در کشور یکسان و یکپارچه شود.
معضل اصلی درک‌نکردن اکوسیستم استارتاپی است
با‌توجه‌به اشاراتی که درخصوص جذب سرمایه و نحوه کار در سکوهای مجازی در یادداشت کیهان مطرح شده، بیدی یکی از مسائل اصلی در بروز این تقابل را نداشتن درک صحیح از ماهیت و ویژگی استارتاپ‌ها می‌داند و توضیح می‌دهد:طرح مسئله در این یادداشت و ادبیات آن نشان می‌دهد که اساساً درکی از دنیای فناوری نوین و مفهوم استارتاپ ندارد. بخشی از دشمنی ایدئولوژیک با این حوزه به همین دلیل است؛ چون درک نمی‌کنند که چطور شرکت می‌تواند در مدت کوتاه رشد کند و با اقبال عمومی مواجه شود و چون مدل بیزینسی مقیاس‌پذیر یا مفاهیمی مانند سرمایه‌گذاری خطرپذیر، جامعه پلتفرمی، اقتصاد اشتراکی و... را نمی‌فهمند، مشکوک می‌شوند و فکر می‌کنند استارتاپ‌ها پروژه نفوذ یا مصادیق غرب‌زدگی هستند؛ بنابراین، با آن مقابله می‌کنند.
بیدی در‌ادامه به این مسئله اشاره می‌کند که پلتفرم‌ها در دنیای امروز قدرت زیادی پیدا کرده‌اند و همین موضوع باعث می‌شود که حکومت‌ها در همه کشورها به آن بدبین باشند:پلتفرم‌ها این روزها قدرت دارند و این قدرت را به‌واسطه نوآوری به‌دست آورده‌اند. در تمام دنیا نیز همین است؛ مثلاً می‌بینید که اپل در‌مقابل درخواست نهادهای امنیتی آمریکا می‌ایستد. نوآوری فناورانه اساساً با حاکمیتی که به‌دنبال حفظ جایگاه خودش است، اصطکاک ایجاد می‌کند و آن را به چالش می‌کشد.
او در توضیح همین ویژگی پلتفرم‌ها به اصطلاح «تخریب خلاق» اشاره می‌کند و می‌گوید:در تاریخ نوآوری‌ها، مفهومی به نام «تخریب خلاق» داریم، به این معنی که همیشه نوآوری‌ها بخش‌هایی از اقتصاد سنتی را تخریب و خودشان احاطه پیدا می‌کنند. در طول تاریخ، حکومت‌ها با این تخریب خلاق برخوردهای مختلفی کرده‌اند. در مواردی که حکومت‌ها دربرابر این تخریب خلاق ایستاده‌اند، در‌نهایت شکست خورده‌اند؛ اما در مواردی که همراهی کرده‌اند و انعطاف‌پذیری به خرج داده‌اند، به رشد منجر شده است.
در مواجهه با پلتفرم‌هایی که امروزه قدرت زیادی پیدا کرده‌اند، به‌نظر بیدی تفاوتی اساسی میان حکومت‌ها و دولت‌های مختلف وجود دارد:در بعضی کشورها مواجهه با پلتفرم‌ها به‌شکل منطقی و مبتنی‌بر قانون پیش می‌رود؛ اما در کشور ما دستور مصادره صادر می‌شود.
میل به بازگشت به مدل اقتصادی دولتی
ایده مصادره یا واگذاری مالکیت و مدیریت پلتفرم‌ها به دولت یا نظام که در یادداشت کیهان آمده است، از تمایل به ایجاد انحصار در اکوسیستم استارتاپی کشور خبر می‌دهد. کیوان جامهبزرگ، معاون توسعه راهبردی فناپ، در گفت‌وگو با زومیت به بخشی از همین موضوع اشاره می‌کند و آن را تمایل به پیاده‌سازی مدل اقتصاد دولتی یا اقتصاد حاکمیتی در حوزه استارتاپ‌ها می‌داند:مسئله‌ای که امروز مطرح شده، نشانه‌هایی از بازگشت به اقتصاد دولتی و حتی اقتصاد حاکمیتی است؛ یعنی به‌اجبار می‌خواهند مدیریت کسب‌وکارها را تغییر دهند. اقتصاد دولتی همانی است که در دهه ۱۳۶۰ در کشور تجربه کردیم و نمی‌دانم نفع آن به چه کسی رسیده است که حالا بازگشت به این مدل از اقتصاد مطرح می‌شود.
کیوان جامهبزرگ، معاون توسعه راهبردی فناپ هم«درک‌نکردن اکوسیستم اقتصاد دیجیتال» را منشأ اصلی وجود این رویکردها درخصوص این اکوسیستم استارتاپی می‌داند و می‌گوید: «معمولاً بخش‌هایی که درک درستی از آن‌ها ندارند، متهم می‌کنند.»
جامهبزرگ در‌ادامه توضیح می‌دهد که با رویکردهایی مثل تغییر مدیریت و مالکیت پلتفرم‌ها یا زدن برچسب «دولت موازی» به این اکوسیستم عملاً شتاب بیشتری به سیل مهاجرت جوانان از کشور می‌دهیم و ناامیدی را بیشتر می‌کنیم.
او لفظ «دولت موازی» که در یادداشت منتشرشده در روزنامه کیهان آمده، نادرست می‌خواند و توضیح می‌دهد:در اینکه اقتصاد پلتفرمی تأثیر بزرگی به‌لحاظ فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی می‌گذارد، هیچ شکی نیست؛ اما نگاه امنیتی به این موضوع و زدن برچسب‌هایی مانند دولت موازی به این حوزه نوعی کج‌سلیقگی است.
به‌اعتقاد معاون توسعه راهبردی فناپ، علاوه‌بر کج‌سلیقگی، ناآگاهی از ماهیت اقتصاد پلتفرمی نیز مسئله دیگری است که بر نوع نگاه به اکوسیستم استارتاپی کشور تأثیر می‌گذارد. در بخشی از یادداشت کیهان آمده است. این سکوهای مجازی -و نه همه آن‌ها- در حالی به یک دولت موازی تبدیل شده و قوانین جاری نظام را زیر پا می‌گذارند که از خود هیچ سرمایه‌ای به میدان نیاورده‌اند. اسنپ حتی یک خودرو نیز از خود به میان نیاورده و از خودروهای مردم جویای کار بهره می‌برد.
جامهبزرگ با اشاره به همین اظهارنظر درباره اسنپ می‌گوید:این اظهارنظر نشان می‌دهد که اساساً ذات و ماهیت اقتصاد پلتفرمی درک نشده است. پلتفرم‌های جهانی مشابه اسنپ در همه کشورها همین ماهیت و ویژگی‌ها را دارند و اصلاً ویژگی اقتصاد پلتفرمی همین است که پلتفرم‌ها سکوی ارائه خدمت و کالا بین عرضه‌کننده و مصرف‌کننده باشد.
یکی دیگر از محورهای یادداشت مذکور موضوع سرمایه پلتفرم‌ها است. پیش‌از‌این هم برخی جریان‌ها از مسئله جذب سرمایه خارجی در استارتاپ‌های حوزه اقتصاد دیجیتال انتقاد و گمانه‌زمانی‌هایی درباره وابستگی‌های خارجی این مجموعه‌ها مطرح کرده بودند. جامهبزرگ در پاسخ به این موضوع می‌گوید:جذب سرمایه‌گذاری خارجی در پلتفرم‌های کشور هم اتفاقاً موضوعی قابل‌افتخار است؛ چون در شرایطی که سرمایه‌گذار خارجی حاضر نیست در کشور سرمایه‌گذاری کند، فقط اقتصاد دیجیتال توانسته است سرمایه خارجی جذب کند. اینکه سرمایه‌گذاری خارجی در پلتفرم‌ها انجام صورت می‌گیرد، به‌معنی این نیست که این پلتفرم‌ها به کشور دیگری تحویل داده شده‌اند یا پلتفرم‌ها یک دولت موازی ایجاد کرده‌اند.
جامهبزرگ معتقد است: «چون در کشور ما این توانایی و مهارت برای تعامل با سرمایه‌گذاری خارجی وجود ندارد و بلد نیستیم پدیده‌ای مانند پلتفرم‌های دیجیتال را مدیریت و بر آن‌ها اعمال حاکمیت کنیم، رویکردهایی مانند مسدودسازی، تغییر مدیریت و... داریم.»
معاون توسعه راهبردی فناپ تاکید می‌کند که درخصوص پلتفرم‌ها باید اعمال حاکمیت و تنظیمگری هوشمندانه صورت بگیرد؛ اما برخوردهای قهری با این اکوسیستم را نادرست می‌خواند و تأکید می‌کند:این نوع مواجهه بیش از اینکه به اقتصاد و اجتماع کشور کمک کند، برایشان آسیب‌زا است. کسی که از بیان این جملات نفع می‌برد، نه اقتصاد کشور است و نه جوانان؛ احتمالاً کسان دیگری ذی‌نفع چنین رویکردهایی هستند. امیدوارم خود حاکمیت هم به این ادعاها پاسخ درخوری بدهد.
