در گفت‌وگوی «اکونگار» با آسیب‌شناس اجتماعی مطرح شد
زندگی ۳۰درصد شهروندان زیر خط فقر مطلق/ کودکان کار زندان را به کارگری ترجیح می‌دهند
وضعیت اقتصادی به‌گونه‌ای است که بسیاری از کودکان و نوجوانان راهی به‌جز حضور در بازار کار را ندارند. این روند رو به‌افزایش است و به‌حدی خواهد رسید که تنها طبقات بالای جامعه بتوانند فرزندان خود را برای تحصیل به مدرسه بفرستند. باتوجه به آمارهای منتشر شده هر سال بر تعداد بازماندگان از تحصیل افزوده می‌شود.
به‌گزارش اکونگار، هر سال تعداد قابل توجهی از کودکان و نوجوانان به‌دلیل چالش‌های اقتصادی از تحصیل باز می‌مانند. این بدان معنا است که هر سال تعداد زیادی از دانش‌آموزان که نمی‌توانند به تحصیلات خود ادامه دهند راهی بازار کار می‌شوند. در واقع می‌توانیم اینگونه بگوییم که هرچه از تعداد دانش‌آموزان در مقاطع تحصیلی کاسته می‌شود در آن سو بر کودکان کار افزوده می‌شود. در عوام چنین مرسوم است که تنها به کودکان چهارراه، فال فروش و ... کودک کار می‌گویند ولی این تنها نوک کوه یخی است که در این حوزه به‌چشم می‌خورد.
فضای آموزشی در تسخیر «بچه‌پولدارها»/«فرزندان کارگران» از تحصیل تَرد شدند
طبق گفته کارشناسان و آسیب‌شناس‌های اجتماعی حدود 90 درصد از کودکان کار در زیرزمین‌ها و کارگاه‌ها به‌صورت غیرقانونی و مخفی زندگی و کار می‌کنند. مشکلات اقتصادیِ سال‌های اخیر نه‌تنها بر روی سفر خانواده‌ها و آنچه معیشت گفته می‌شود تاثیر گذاشته است ولی این تنها یک رویِ بحران است. فضای اقتصادی به‌وجود آمده نه‌تنها معیشت شهروندان را تهدید می‌کند بلکه موضوعات فرهنگی و اجتماعی هم تحت تاثیر قرار داده است و باعث شده که خانواده‌های کارگر و مزدبگیر که پیش از این در طبقات متوسط حضور داشتند، حالا به طبقات پایین‌تر سقوط کنند. در واقع آنچه چالش ترک تحصیل یا بازمانده از تحصیل نام دارد، طبقات متوسط و پایین را هدف قرار داده است. در ادامه این گزارش با یکی از آسیب‌شناس‌های اجتماعی گفت‌وگو کرده‌ایم که می‌خوانید.
اعتیاد و تجاوز کودکان کار را تهدید می‌کند
«امیرمحمود حریرچی»، جامعه‌شناس و آسیب‌شناس اجتماعی با ابراز ناامیدی از وضعیت کودکان کار به خبرنگار «اکونگار» می‌گوید: «حقوق‌شهروندی در ایران همچنان در خطر است. فاصله طبقاتی که در سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است باعث شده تا موضوعات فرهنگی و اجتماعی از فضای خانواده‌ها دور شود. عمق این بحران تا به‌اندازه‌ای است که کودکان و نوجوانان که تنها باید برای آموزش و بازی‌های کودکی وقت بگذراند چاره‌ای ندارد جز اینکه برای بهبود شرایط اقتصادی راهی بازار کار شود. این در واقع ابتدای بحران کودکان و نوجوانانی است که لباس دانش‌آموزی را با کارگری عوض می‌کنند.»
این آسیب‌شناس در همین مورد و با اشاره به خطراتی که این طیف را تهدید می‌کند،ادامه می‌دهد: «کودکان و نوجوانانی که می‌بینیم در خیابان‌ها و چهارراه‌ها مشغول کار هستند تنها 10 درصد کودکان کار را تشکیل می‌دهند و 90 درصد این کودکان در زیرزمین‌ها و کارگاه‌های دور افتاده مشغول به‌کار هستند. نه‌تنها دست بازرسان بهزیستی و تامین اجتماعی به آنها نمی‌رسد؛ بلکه آنقدر در وضعیت سری و مخفی زندگی می‌کنند که آسیب‌شناس‌ها و مددکاران هم نمی‌توانند آنها را شناسایی کنند. در ادامه این وضعیت اعتیاد به‌عنوان اولین آسیب این کودکان و نوجوانان را تهدید می‌کند. این درحالی است که هیچ نشانه‌ای از این بچه‌ها قابل مشاهده نیست.»
حریرچی با اشاره به آخرین تحقیقات میدانی در این حوزه اضافه می‌کند: «اکنون 30 درصد از شهروندان زیر خط مطلق فقر زندگی می‌کنند و حدود 20 درصد هم زیرخط فقر که برای تهیه یک وعده غذا با مشکل روبه‌رو هستند. در این شرایط باید منتظر افزایش کودکان کار باشیم. کودکان و نوجوانان کار در بدترین شرایط، کار و زندگی می‌کنند و همواره با خطر تجاوز توسط کارفرما و دیگر نیروهایی که آنجا هستند روبه‌رو می‌شوند. کودک و نوجوانی که به این وضعیت رسیده است برای مصرف مواد مخدر و گرایش به دیگر آسیب‌ها اجتماعی نیازی به بهانه ندارد. با برخی از این کودکان که گفت‌وگو می‌کردیم می‌خواستند جرمی مرتکب شوند تا بتوانند چند سالی در زندان به‌سر ببرند. آنها زندان را به محل کار و خانه پدری ترجیح می‌دهند. چون آنجا احتمالا غذای گرم و جای خواب امن برایشان وجود خواهد داشت. ما در حوزه کودکان کار با بحران روبه‌رو هستیم و با پلیس بازی قابل حل نیست. ساماندهی این قشر نیاز به برنامه‌ریزی بلند مدت دارد.»
آمار بازماندگان از تحصیل در سال جاری
آمار بازماندگی از تحصیل در سال‌های اخیر هر چند با افت‌هایی هم همراه بوده، اما در یک نگاه کلی رو به افزایش بوده است، در حالی که گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید در سال 95، تعداد 778 هزار کودک بازمانده از تحصیل در کشور وجود داشته است. این عدد در سال 1400 به 911 هزار نفر رسیده است. بررسی داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ در مقاطع تحصیلی مختلف به ۹۲۹ هزار و ۷۹۸ نفر رسیده است.
سال گذشته، ۱۵ تا ۱۷ ساله‌ها بیشترین جمعیت بازماندگان از تحصیل را داشته‌اند. سال تحصیلی گذشته، جمعیت ۱۵ تا ۱۷ ساله‌ها، سه میلیون و ۵۵۲ هزار و ۸۸۹ نفر بود. از این میان، ۵۵۶ هزار و ۹۹۴ نفر از آنها از تحصیل بازماندند. ۲۹۵ هزار و ۱۰۱ نفر از بازماندگان از تحصیل در این مقطع را پسران و مابقی را دختران تشکیل می‌دهند. جمعیت در سن مقطع متوسطه اول یعنی ۱۲ تا ۱۴ ساله‌ها در سال تحصیلی گذشته، سه میلیون و ۹۸۰ هزار و ۸۳۷ نفر بود. از این میان، ۱۹۷ هزار و ۶۹۰ نفر از آنها از تحصیل بازماندند. حدود ۹۸ هزار نفر از بازماندگان از تحصیل در این مقطع را پسران و حدود ۹۹ هزار نفر را هم دختران تشکیل می‌دهند. همچنین جمعیت کودکان ۶ تا ۱۱ سال در سال تحصیلی گذشته، ۹ میلیون و ۸۶ هزار و ۸۰۵ نفر بود. از این میان، ۹۶ هزار و ۲۰۲ نفر از پسران و ۷۸ هزار و ۹۱۲ نفر از دختران از تحصیل بازماندند. یعنی در مجموع ۱۷۵ هزار و ۱۱۴ نفر از کودکان ۶ تا ۱۱ بیرون از مدرسه هستند.
یک میلیون کودک بازمانده از تحصیل
«غلامعباس ترکی»، معاون حقوق عامه دادستان کل کشور مردادماه سال جاری در کارگاه راهبردی برای اطفال و نوجوانان گفت: «در حال حاضر حدود یک میلیون کودک بازمانده از تحصیل داریم این آمار قابل توجه است و باید تلاش شود در حوزه‌های مختلف موضوع پیگیری شود و این آمار روند نزولی و کاهشی پیدا کند. ما نیازمند تحول در نظام آموزشی هستیم. در خصوص ساماندهی کودکان کار و خیابان در سال گذشته به خصوص در تهران اقدامات خوب و ارزنده‌ای با همکاری وزارت دادگستری و وزارت کشور و مدیریت شهری صورت گرفته است و بسیاری از این افراد شناسایی شده‌اند، تمهیدات اجرایی به منظور راه‌اندازی مجتمع‌های شوق زندگی در همه استان‌ها تا پایان سال فراهم شده که این موضوع بدون همکاری استانداری، مدیریت شهری و مشارکت نهادهای مردمی امکان پذیر نیست.»
