وضعیت قرمز صنعت فرش/مهاجرت نیروی کار به بافندگان رسید

به گزارش اکونگار؛ بر اساس آمار گمرک ارزش صادرات فرش دستباف ایران از ۴۲۷.۳ میلیون دلار در سال ۱۳۹۱ به ۵۰.۷ میلیون دلار در سال ۱۴۰۱ رسیده است. بر این اساس سهم صادرات فرش دستباف ایران از کل صادرات غیرنفتی، از ۱.۳ درصد در سال ۱۳۹۱ به ۰.۰۹ درصد در سال ۱۴۰۱ رسیده است. متوسط رشد سالانه ارزش صادرات فرش دستباف ایران به نقاط مختلف جهان طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۱ برابر با منفی ۱۹ درصد بوده است.

همچنین بر اساس آمار گمرک در سال ۱۴۰۱، کشورهای آلمان با سهم حدود ۱۷.۶ درصد، امارات متحده عربی با سهم حدود ۱۷.۲ درصد، کشور چین با سهم حدود ۱۶.۲ درصد و پاکستان با سهم حدود شش درصد از ارزش کل صادرات فرش دستباف، عمده مقاصد صادراتی این محصول بوده‌اند.

پیش از این هم یکی از گزارش‌های معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران به این نکته اشاره کرده بود که سهم ایران از صادرات فرش دستباف در جهان در دوره ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ کاهش یافته و از ۲۵.۵ درصد به ۷.۴ درصد رسیده و در همین دوره زمانی سهم رقبای ایران از جمله هند، چین، نپال و پاکستان در حال افزایش بوده است.

عامل اصلی سقوط صادرات فرش دستباف ایرانی، اعمال تحریم‌ها است. با این حال فعالان این حوزه معتقدند حتی با وجود تحریم‌ها، با اصلاح برخی قوانین داخلی می‌توان صادرات فرش دستباف را به رقمی بیش‌تر از رقم فعلی رساند. یکی از مهم‌ترین این موانع، پیمان‌سپاری ارزی است.

تحریم جدی است

سید علی دیانت، رییس اتاق بازرگانی کاشان می‌گوید: ما در شرایط تحریمی هستیم، در این شرایط متاسفانه خریدار حرف اول را می‌زند اما موضوع این است که الزام به پیمان‌سپاری خودش سبب می‌شود بیش از پیش صادرکننده‌ی فرش دستباف با بحران روبرو شود.

وقتی پول نفت را می‌شود به قاعده به کشور بازگرداند چطور این توقع وجود دارد که پول صادرات فرش، که کالایی خاص است و فروش آن به سرعت اتفاق نمی‌افتد ظرف مدت معین بازگردد، به این ترتیب لغو پیمان‌سپاری بی‌تردید می‌تواند زمینه را برای بهبود وضعیت مهیا کند.

این مساله، مساله ی مهمی است. تولید فرش دستباف کاهش یافته چرا که بخش مهمی از این کالا صادراتی است و وقتی صادرات با اخلال روبرو شود، تولید نیز دیگر سودی ندارد.

ساختار تولید فرش دستباف نیازمند بهبود و بازنگری است. ما با کاهش شدید نیروی کار در صنعت فرش دستباف روبرو هستیم. از میزان خرید مواد اولیه برای تولید فرش متوجه می‌شویم که حجم تولید چقدر کاهش داشته است. پیش از این در شهری مثل کاشان که حدود چهارصد هزار نفر جمعیت دارد، 16 هزار دار قالی برپا بود. یعنی از هر 25 تا سی نفر، یکی دار قالی داشت اما امروز در همین شهر که مهد تولید فرش است، سه هزار دار قالی برپاست.

مهاجرت بافندگان و طراحان واقعی است؟

در اوایل انقلاب بخشی از بافندگان و نیروی ماهر فعال ما در این صنعت به هندوستان مهاجرت کردند اما در یکی دو سال اخیر شاهدیم که ترکیه استقبال زیادی از فعالان صنعت فرش ایران کرده است.

تعدادی از نیروی انسانی فعال در این صنعت مهاجرت کرده‌اند اما با امکانات امروز دیگر نیاز چندانی به مهاجرت فیزیکی نیست. افراد می‌توانند در خانه‌های خود نقشه بکشند و ارسال کنند و حقوق ارزی بگیرند. آنها هم طراحان را برای طراحی فرش مدرن می‌خواهند هم سنتی.

در حال حاضر هند و پاکستان و نپال کشورهایی هستند که صادرات فرش دستباف دارند اما فرش ایرانی که بازار بسیار خوبی دارد، تحت فشار تحریم از یک سو و تورم داخلی و افزایش تورم و قیمت بالا شده با مشکلاتی مواجه است.

 سقوط فرش دستباف؛ صادرات به ۴۰ میلیون دلار رسید

علانور توکلی، نایب‌رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف در کمیسیون تخصصی توانمندی‌های فرش دستباف و صنایع‌دستی نمایشگاه ایران‌اکسپو ۲۰۲۴ با انتقاد از چالش‌های فرش دستباف، گفته بود: با اینکه صادرات فرش سال‌هاست در کشور انجام می‌شود، اما در سال‌های اخیر این حوزه با چالش روبه‌رو بوده، به طوری که صادرات میلیارد دلاری ما را به ۴۰ میلیون دلار رسانده، در واقع میزان صادراتی که در گذشته شاید یک تاجر انجام می‌داد اکنون به‌کل صادرات فرش ما تعمیم‌یافته است و اکنون این رقم کل صادرات ما را تشکیل می‌دهد. در صورتی که ظرفیت فرش دستباف کشور همان ظرفیت گذشته است.

او با بیان اینکه تحریم‌ها، مسائل سیاسی و قوانین خلق‌الساعه در وضعیت فعلی دخیل هستند، به چرایی عقب‌ماندگی فرش در داخل کشور اشاره کرد و افزود: فرش فقط صادرات نیست و از مرحله تولید تا مرحله صادرات همواره با مسائلی روبه‌رو است که باید به آنها پرداخته شود.

در مرحله تولید از سطح جهانی عقب مانده‌ایم چراکه هم‌راستا و به‌موازات جهان از تکنولوژی روز در این حوزه بی‌بهره مانده‌ایم. به‌تازگی با دکوراتورهای داخلی و خارجی نشستی را برگزار کردیم تا بتوانیم قدم به قدم با علم روز دنیا پیش برویم. برای موفقیت در این حوزه باید از سیستم قدیمی خود فاصله بگیریم و فرش را به‌روزرسانی کنیم، از طرفی باید در تفکرات خود در حوزه فرش دستباف تغییر ایجاد کنیم و لازمه تغییر نترسیدن است. امیدوارم بتوانیم با تغییرات در طراحی، رنگرزی، شست‌وشوی فرش و مراحل مختلف موجود، صادرات فرش را از رکود خارج کنیم.

روش ارائه فرش در جهان را باید بررسی کنیم، روش‌های قبلی و چیدمان مغازه‌ها را نیز در سطح جهانی تغییر دهیم، در این میان اکثر صادرکنندگان و فروشندگان به فضای مجازی و فروش‌های آنلاین رو آورده‌اند که خود به‌نوعی بازاریابی جدید است و اگر از این بازاریابی جدید عقب بمانیم، مانند گذشته درجا خواهیم زد. کشور ما در بحث صادرات از همان توانمندی قبل برخوردار است و با بازارهای جدید روبه‌رو هستیم.

هنوز بسیاری از کشورهای جهان هستند که نام فرش ایرانی برایشان ارزشمند است. آن‌ها فرش ایرانی را ندیده‌اند، اما درباره آن تعاریف بسیاری شنیده‌اند. اگر بازارهای جدید پیدا شود، می‌توانیم از توانمندی‌های صادراتی خود استفاده کنیم. هنوز خیلی از کشورها هستند که رنگ فرش صادراتی ایران را به خود ندیده‌اند، باید مرزهای جغرافیایی را تغییر دهیم و از این گستردگی جهانی به نفع صادرات خود استفاده کنیم.

 افغان‌ها بازار فرش را هم قبضه کردند

محمدجواداینانلو، رئیس موزه فرش ایران در نشست رویداد سرنخ اعلام کرد: عنوان سرنخ از آن جهت انتخاب شده که سرنخ کلاف سردرگم فرش را بگیریم و ببینیم کی و چگونه قرار است این کلاف سردرگم باز شود.

فرش از کثرت صاحب بی صاحب شده است. متولی زیادی در بخش دولتی و خصوصی دارد و اتحادیه‌ها و ادارات کل اصناف استان‌ها همه دست اندرکاران فرش محسوب می‌شوند. اما روزانه صدها قطعه فرش افغان به صورت قانونی از زابل وارد کشور می‌شود در بازار تهران اتیکت می‌خورد و به نام فرش ایرانی فروخته می‌شود. با این همه متولی که در صنعت فرش وجود دارد هیچکس جلوی این اقدامات را نمی‌گیرد.

چندی پیش از اداره آگاهی با من تماس گرفتند که در بازار تهران چند گونی فرش گرفته‌ایم و متوجه شدیم هیچکس مسؤلیت و این فرش‌ها را بر عهده نمی‌گیرد. بعد از بررسی متوجه شدیم این فرش‌ها از افغانستان و از مرز زابل وارد می‌شوند و به اسم فرش ایرانی در داخل ایران فروخته می‌شوند. پیشتر فرش چینی و افغان را در خارج از ایران با عنوان فرش ایرانی می‌فروختند و حالا فرش افغان را در داخل ایران به اسم فرش دستباف ایرانی به خودمان می‌فروشند.

با فرش ایرانی فرهنگ و سبک زندگی ایرانی صادر می‌شود

محمدرضا تاجر رشتی، رئیس مرکز جامع صدور شناسنامه فرش دستباف ایران نیز اعلام کرد: متأسفانه صنعت، مردم معاصر را فریب داد و در فرهنگ امروزی به طور مداوم تاکید می‌شود که همه چیز باید سریع مصرف شود. درست است که صنعت رفاه زیادی را برای جامعه امروزی به ارمغان آورد، اما همین سرعت سبب شد ریشه خود را فراموش کنیم و رویداد سرنخ نیز به همین منظور برگزار شد تا سرنخی باشد برای رسیدن به ریشه فرهنگی در زمینه فرش ایرانی.

ما می‌توانیم با فرش ایرانی فرهنگ و سبک زندگی خود را صادر کنیم. زمانی غرب صنعت خود را به ما صادر کرد و امیدواریم روزی نرسد که آن‌ها فرهنگ و سبک زندگی ایرانی که همان آهسته زیستن و اندیشیدن است را دوباره به خودمان صادر کنند.

 تولیدکنندگان فرش مورد غفلت قرار گرفتند

عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی با انتقاد از غفلت مسوولین در حوزه صنایع دستی کشور، اظهار داشت: ما در حوزه فرش، در دنیا اول بودیم ولی به دلیل سیاست های غلط داخلی، این حوزه رها شد و تولیدکنندگان فرش مورد غفلت قرار گرفتند.

آقای اکبر رنجبرزاده در رابطه با صادرات صنایع داخلی کشور ، گفت: تامین منابع مورد نیاز برای ماندگاری صنایع ضرورتی است که باید با تدبیر مجلس و دولت اتفاق بیفتد؛ چراکه این صنایع در بحث اشتغال زایی هم تاثیر زیادی دارند؛ صنایع داخلی مانند فرش، زعفران، تولیدات کشاورزی و صنایع دستی، اشتغال های پایدار و قابل دفاعی دارد؛ بنابراین باید تلاش کنیم این صنایع ماندگار شوند و خودشان را بروزرسانی کنند.

تولیدکنندگان را باید به سلاح دانش روز دنیا مسلح کنیم اگر از قافله دانش روز دنیا و دانش بنیان ها در حوزه صنایع عقب بمانیم فرصت ها را از ما خواهند گرفت. ما در حوزه فرش، در دنیا اول بودیم ولی به دلیل سیاست های غلط داخلی، این حوزه ها رها شدند و تولیدکنندگان فرش مورد غفلت قرار گرفتند؛ خوشبختانه این حوزه‌ها الان در حال بازیابی است البته خسارت های زیادی دیدیم که باید جبران شود.

وزارت خارجه در کشورهای مختلف وظیفه سیاسی دارد که کار خودشان را انجام می دهند اما آنچه که بتواند منافع ملی و داخلی کشور را تضمین کند، دیپلماسی عمومی یا اقتصادی است که این نوع دیپلماسی، دیگر کشورها را جذب ما خواهد کرد؛ دیپلماسی اقتصادی در دولت آقای رییسی تقویت شد اما کافی نبود و نیاز است دیپلماسی اقتصادی در وزارت خارجه با عزت و برنامه مشخص پیش برود چراکه بخش عمده ثروت ملی ما محصول همین دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه قرار بگیرد.