نرخ‌های سرسام‌آور فرونشست در ایران/ برداشت‌هایی غیرمجاز از آب‌های زیرزمینی چه بر سر کشور می‌آورد؟
رئیس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی با بیان اینکه نرخ فرونشست در کشورمان بسیار بیشتر از بالاترین نرخ‌ها در دنیا است، گفت: نرخ فرونشست در برخی از نواحی استان کرمان به ۴٠ سانتیمتر می‌رسد.
به گزارش اکونگار، بر اساس اعلام رسمی سازمان هواشناسی، بارندگی در کشورمان از ۲۷۰ میلی‌متر در سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹ به ۱۳۴ میلی‌متر در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ کاهش یافت و این روند بارش کم در سال‌های آبی بعدی تا بهمن ۱۴۰۲ ادامه یافته و به حدود ۱۷۰ میلی‌متر رسید. میزان بارندگی در ایران از سال ۱۲۸۰ شمسی به‌طور متوسط ۲۳۵ میلی‌متر در سال بوده است و بالاترین سطح بارندگی در سال ۱۳۳۶ با ۳۵۳ میلی‌متر و کمترین رکورد در همین سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بود.پاییز 1402 یکی از کم بارش‌ترین ایام بود که برخلاف پیش‌بینی‌ها انجام شده در رابطه با پدیده ال نینو و ورود ایران به تر سالی، خشکسالی یک بحران جدی به وجود آورد.
هزینه انتقال آب دریا ۶ برابر بازچرخانی آب است
روز گذشته مدیرکل هواشناسی استان تهران با اشاره به کاهش شدید بارندگی در سال گذشته گفت: از ابتدای سال زراعی (اول مهر ۱۴۰۲) تا ۱۵ فروردین 1403 تهران نسبت به بلندمدت ۳۹ درصد کاهش بارش داشته است.
برداشت بی رویه از آب‌های زیرزمینی
بر اساس آمارهای رسمی سازمان زمین شناسی، میانگین سالانه تغذیه آب‌های زیرزمینی در سراسر کشور (حدود ۴۰ میلی‌متر در سال) بیشتر از میانگین سالانه رواناب گزارش شده در ایران (یعنی ۳۲ میلی‌متر در سال) است که نشان می‌دهد آب‌های سطحی سهم اصلی را برای تغذیه و شارژ مجدد آب‌های زیرزمینی دارند.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان حفر بیش از 900 هزار چاه عمیق رسمی و 350هزار چاه عمیق غیررسمی در کشور دشت‌ها را به کویر تبدیل کرده و کنترل منابع آبی به صرت رسمی از دست رفته است.
تداوم خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها وضعیت برداشت از منابع آبی را به سطح هشدار رسانده و کارشناسان حوزه آب معتقدند که اگر وضعیت این چنینی تداوم یابد بحران فرونشست از وضعیت قرمز هم عبور می‌کند.
بر اساس اعلام سازمان زمین شناسی رقم فزاینده چاه‌های آب حفر شده در کشور در سال ۱۳۷۰ از مرز ۲۲۵ هزار حلقه هم عبور می‌کند. نکته جالب اینکه تعداد حلقه‌های چاه آب با وجود شروع خشکسالی سال ۱۳۷۸ همچنان در حال افزایش است تا جایی که تا سال ۱۳۸۰ رقم چاه‌های حفر شده از مرز ۴۵۰ هزار حلقه هم عبور می‌کند و در سال ۱۳۹۰ این میزان بازهم افزایش یافته و به ۷۳۶ هزار مورد در این سال می‌رسد.
بنابر پیش‌بینی کارشناسان، این تعداد تا سال ۱۴۰۰ به بیش از یک میلیون حلقه رسیده است. جالب توجه اینجاست که این تعداد، شمار چاه‌های مجاز در کشور بوده و تعداد چاه‌های غیر مجاز بسیار بیشتر از چیزی است که در این آمار نشان داده می‌شود.
ایران در رتبه دوم فرونشست زمین در دنیا
علی بیت‌اللهی، رئیس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی در این رابطه به ایلنا گفته بود: نرخ فرونشست بسیار بیشتر از بالاترین نرخ فرونشست در دنیا است،نرخ فرونشست در برخی از نواحی استان کرمان به ۴٠ سانتیمتر می‌رسد و در جنوب استان البرز و در نزدیکی پایتخت نرخ فرونشست بالای ٣٠ سانتیمتر در سال است. همچنین در برخی از نواحی استان اصفهان نرخ فرونشست به بیش از ١۵ سانتیمتر در سال می‌رسد. در جنوب تهران نرخ فرونشست بالای ٢٠ سانتیمتر در سال ثبت شده و برخی از نواحی ورامین نرخ فرونشست بالای ٢٠ سانتیمتر در سال دارد. در مناطقی مانند نیشابور و کاشمر هم اعداد به مراتب بالاتر است.
به گفته، رییس بخش زلزله شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی؛ مطالعات و این اعداد نرخ فرونشست در ایران نشان می‌دهد که بعد از کشور هندوستان که در برخی از محدوده‌های این کشور نرخ فرونشست به بیش از ۵٠ سانتیمتر در سال می‌رسد، متاسفانه کشور ما در رتبه دوم قرار دارد و نرخ‌های فرونشست در ایران سرسام‌آور است و همراه با هند و برخی از ایالات آمریکا و چین بالاترین نرخ فرونشست را دارد. اما تفاوت ایران با هند و آمریکا در این است که پهنه‌های فرونشستی در بسیاری از استان‌ها گسترده و تعدد پهنه‌های فرونشستی در ایران بیشتر است.
طبق گفته، بیت‌اللهی، در ایران استان‌های البرز، سمنان، تهران، خراسان رضوی، کرمان، فارس و ... دارای پهنه‌های فرونشستی دارند و حتی استان گلستان هم دارای پهنه‌های فرونشستی با نرخ‌های بالای ٢٢ درصد است که عمده دلایل این نرخ‌های بالای فرونشستی برداشت‌هایی غیرمجاز از آب‌های زیرزمینی است که اتفاقا در استان گلستان به دلیل پنبه‌کاری‌ها، ذرت‌کاری‌ها و ... بی‌رحمانه‌ترین برداشت‌ها از آب‌های زیرزمینی انجام می‌شود. در کشورمان همواره راحت‌ترین گزینه برای دسترسی به آب، حفر چاه بوده است و عمدتا هم به دلیل افت سطح آب‌های زیرزمینی فرونشست در ایران تشدید پیدا می‌کند.
نقش پروژه‌های غیرکارشناسی در هد رفت منابع آبی
به اعتقاد کارشناسان انجام پروژه‌های غیرکارشناسی، بی‌توجهی به وضعیت آب و هوایی و تغییر اقلیم و نبود الگوی مناسب برای مصارف خانگی، صنعتی و کشاورزی منجر به از دست رفتن منابع آبی و تشدید بحران فرونشست در کشور شده است.
هزینه 6.5میلیارد دلاری تصفیه آب
چندی پیش رئیس هیئت مدیره فدراسیون صنعت آب در رابطه با مدیریت اقتصاد آب در کشور به اکونگار گفته بود: تصفیه آب ۶.۵ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد و هزینه انتقال آب دریا ۶ برابر بازچرخانی آب است.
به گفته رضا حاجی کریم، همین امروز در کشور این امکان را داریم که فاضلاب را تا مرحله شرب تصفیه کنیم یعنی تا مرحله‌ای که از آب مصرفی امروز در تهران باکیفیت‌تر باشد. امکانات این کار را تا 80 درصد داریم، 15 تا 20 درصد از امکانات برای رسیدن به این مرحله نیازمند واردات است ولی برای تصفیه صنایع و کشاورزی بالای 90 درصد امکانات موجود داریم.
بر اساس گفته‌های رئیس هیئت مدیره فدراسیون صنعت آب، طبق نقشه راه مصوب شورای عالی آب که اخیرا به ریاست رئیس‌جمهور تصویب شد، هدفگذاری بازچرخانی پسآب برای سال 1415، 6.6میلیارد متر مکعب در سال و امروز عددی که تصفیه می‌کنیم حدود 1.4میلیارد متر مکعب آب است. براساس اهداف مندرج در فصل آب برنامه هفتم توسعه، در پایان این برنامه کل مصرف صنایع باید از محل بازچرخانی پسآب برداشت شود چون در حال حاضر در حال استفاده از منابعی تجدیدپذیری هستیم که استفاده از آن با این سرعت، ما را به یک ابر بحران می‌رساند. امروز به پساب به چشم یک فرصت بی‌بدیل در دنیا نگاه می‌شود ولی ما امروز از این ظرفیت غافل هستیم با اینکه بنیان‌گذار و یکی از پایه‌ای فکری این کار در دنیا یک ایرانی بوده است.
همچنان مجوز چاه عمیق صادر می‌شود
هفته گذشته مهدی زارع استاد زمین شناسی کشورمان هم با هشدار در رابطه با برداشت بی حد از منابع آبی و تشدید پدیده فرونشست به رکنا گفته بود:حفر چاه‌های غیر مجاز عامل اصلی فرونشست‌ها در ایران است. با وجود ممنوعیت حفاری در دشت های ممنوعه در ایران از اواخر دهه 40 شمسی مجوز چاه‌های عمیق همچنان صادر می‌شود. در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، حفر گسترده چاه تشویق شد و عملاً محدودیت های موجود برداشته شد.
به گفته وی، فرونشست زمین به دلیل کاهش آب های زیرزمینی در 200 مکان از 34 کشور از جمله ایران گزارش شد. در چین، فرونشست گسترده بر شهرهای توسعه یافته در حوضه های رسوبی اصلی اثر گذاشته، در اندونزی، فرونشست ساحلی در جاکارتا آنقدر شدید است که دولت در حال برنامه ریزی برای انتقال پایتخت به جزیره بورنئو هستند. در ژاپن، فرونشست چندین شهر را در قرن بیستم تحت اثر قرار داد، از جمله بیش از 4 متر فرونشست در توکیو. البته از جدود اوایل دهه هفتاد میلادی اصلاح شیوه های مدیریت آب زیرزمینی در ژاپن باعث کاهش فرونشست بیشتر شد. برخی شهر های ایران ایران در حال حاضر در راس برخی از سریع ترین میزان های فرونشست در میان شهرهای جهان قرار گرفته اند (با حدود 25 سانتی متر در سال) که این کار به دلیل پمپاژ آب زیرزمینی به صورت قانونی و غیرقانونی است.
