۴۰ درصد جمعیت ایران زیر خط فقر مطلق هستند

به گزارش اکونگار به نقل از تجارت نیوز، این روزها آثار فقر بر زندگی مردم را به اشکال مختلف می بینیم؛ از حذف اندک پس انداز که با آن به سیر و سفر می رفتند تا پوشیدن لباس مناسب و خرید خودرویی ارزان. همین شرایط موجب شده تا بسیاری از گروه های کم درآمد برای تامین حداقل های زندگی خود به شغل های دوم و سوم با ارزش افزوده و کیفیت پایین روی بیاورند و دوران دوشغله ها از راه برسد. در چنین شرایطی هر روز آمار جدیدی از فقر به گوش می رسد اما نه از سمت یک مرجع رسمی.

چندی پیش محسن پیرهادی، نایب رئیس کمیسون تلفیق برنامه هفتم در مجلس خبر داده بود که جمعیت زیر خط فقر مطلق در ایران به مرز 28 میلیون نفر رسیده است. فرشاد مومنی- اقتصاددان نیز آمار وحشتناکی در این زمینه اعلام کرده. او می گوید از هر سه ایرانی یک نفر گرفتار فقر مطلق است و دوره دو برابر شدن فقر به کمتر از سه سال رسیده. ما برای بررسی این موضوع هم به سراغ مرتضی افقه- استاد دانشگاه هم رفتیم. افقه معتقد است 30 میلیون ایرانی دچار فقر مطلق هستند.

این مساله را با وحید محمودی- اقتصاددان و استاد دانشگاه تهران نیز در میان گذاشتیم که در ادامه این گفت وگوی مفصل را می خوانید و می بینید.

سال قبل بود که وزیر کار اعلام کردند که فقر مطلق در کشور نداریم. البته ظاهرا امسال مرتضوی این پدیده را پذیرفته، چون اذعان داشته که بخشی از فقر مطلق ریشه کن شده است. نظر شما درباره اینگونه اظهارات چیست؟

اینکه گفته شده در ایران فقر مطلق نداریم، شبیه شوخی است. بیستم اسفندماه 1400 بود که رئیسی در مصاحبه ای اعلام کرد که تا پایان سال فقر مطلق از بین می رود. در فروردین 1401 هم وزیر وقت رفاه در سخنانی خبر داد که تا پایان سال فقر مطلق از بین می رود که تاکنون این اتفاق نیفتاده است. جالب است در لایحه برنامه هفتم توسعه هم باز اشاره شده که تا انتهای برنامه فقر مطلق  به صفر می رسد اما وقتی به ابعاد برنامه نگاه می کنیم می ببینیم که از دل این برنامه کاهش فقری بیرون نمی آید.

هنوز نگاه دولتمردان ما نگاهی پوسیده است. نگاه خودکفایی در برنامه هفتم توسعه وجود دارد اما این سیاست چندین دهه است که شکست خورده و همین نگاه آب و منابع سرزمینی ما را نابود کرده و اتلاف منابع را به شدت بالا برده است. این در حالیست که نگاه های جدید در دنیا حاکم شده اند اما ما همچنان به لحاظ بینش حکمرانی دچار مشکل هستیم. 

آمارهای متفاوتی از نرخ فقر و جمعیت زیر خط فقر اعلام می شود. برآورد شما چه نرخی را نشان می دهد؟

مطالعات غیردولتی و حتی دولتی (وزارت رفاه) نشان می دهد که بین سه تا چهار دهک از جمعیت دچار فقر مطلق هستند. مطالعات شخصی نیز نشان می دهد که 40 درصد جمعیت ایرانی فقیرند.

فقر مطلق به چه معناست؟

فقر مطلق فقدان برخورداری از حداقل نیازهای اساسی زندگی است که این نیازها شامل اقلام خوراکی و غیرخوراکی می شود. یعنی اگر فرد باید 2500 کالری در روز مصرف کند، این میزان از کالری باید طیفی از کالاها را دربربگیرد، مواد مغذی به بدن فرد برسد و از سلامت تغذیه ای برخوردار باشد. در ضمن سلامت ذهنی، روحی و روانی و فکری باید در کیفیت تغدیه وجود داشته باشد و همینطور استانداردهای غیرخوراکی. اگر این موضوع مبنای مطالعات قرار بگیرد، 40 درصد از جمعیت ایران زیر خط فقر مطلق هستند. البته بعضی مطالعات 30 درصد را نشان می دهد. در کتاب اندازه گیری فقر و توزیع درآمد در ایران به تفصیل در این باره صحبت کرده ام.

اگر یک تقسیم بندی از طبقات داشته باشیم، در هر طبقه چند درصد فقیر هستند؟

 اگر یک تقسیم بندی از طبقات داشته باشیم، به اعتقاد من حدود 40 درصد فقیرند. حدود 10 درصد جزو دهک سرمایه دار و با ثروت بالا و 50 درصد جزو طبقه متوسط هستند که از این رقم هم 20 درصد نزدیک به فقر مطلقند. اگر بخواهیم از نظر فقر چندبعدی یا فقر زمانی و قابلیتی به این افراد نگاه کنیم فقیرند، چون به حدی دغدغه معیشتی دارند که به زحمت بتوانند بالای خط فقر مطلق قرار بگیرند. بنابراین 6 دهک جامعه و بعضا تا هفت دهک درگیرند. در واقع دامنه درگیری معیشتی طبقات تا هفت دهک را دربرگرفته است. اگر طبقه متوسط را به متوسط پایینی، متوسط متوسط و متوسط بالا تقسیم بندی کنیم، عمده طبقه متوسط یا زیر خط فقرند یا نزدیک به آن. آن درصدی هم که بالای خط فقرند به دلایل دیگری نمی توانند نقش تاریخی خود را ایفا کنند.

این مساله به غیر از بحث اقتصادی چه پیامد اجتماعی به دنبال داشته است؟

به غیر از بحث اقتصادی، انزوای اجتماعی شکل گرفته که مساله ساز است و از دل آن فساد بیرون می آید. ساختارهای فسادزا نابودگر طبقه متوسط هستند؛ در این ساختارها حس امید، نوع دوستی، مشارکت و تعهد آسیب می بیند و زمینه برای رانت و فساد فراهم می شود.

برآوردها نشان می دهد پنج تا شش میلیون نفر در چهار دهه گذشته از ایران مهاجرت کرده اند که عمدتا از طبقه متوسط هستند. این موضوع چه پیامد سوئی در پی داشته است؟

که درصد غالب آنها طبقه متوسط هستند. در بین آنها طبقه پایین درآمدی یا چهار دهک اول کم هستند چون امکان مهاجرت برای آنها وجود ندارد.

در درون طبقه متوسط افراد دارای ثروت، دانش، درآمد، تحصیلات و نوآوری و غیره وجود دارد که تمام اینها را با خود به کشور دیگری می برند. وقتی چنین گروهی از کشور خارج می شود هم فرار مغزها و هم فرار ظرفیت های سرمایه ای اتفاق می افتد که این یعنی خالی شدن ظرفیت در طبقه متوسط.

در شرایطی پنج تا 6 میلیون نفر از ایران مهاجرت کرده اند که جزو طبقه الیت و متوسط محسوب می شوند اما در مقابل مهاجرانی را پذیرفتیم که به لحاظ درآمدی زیر دهک چهارم قرار می گیرند و خود این جابه جایی ساختار را بر هم می ریزد و آثار این برهم ریختگی در جامعه مشهود است.