جهش تولید در صادرات خدمات فنی و مهندسی و پلنگ خفته ایرانی!

به گزارش اکونگار، سهیل آل رسول،عضو هیات نمایندگان اتاق تهران در یادداشتی برای نشریه آینده‌نگر نوشت: جهش تولید آن هم با مشارکت مردمی، کلید واژه مهم سال جدید شده که اگر معطوف به صادرات نباشد؛ عملاً اثربخش نیست و کارایی ندارد. در این میان یک ظرفیت کم مانند در صادرات خدمات فنی و مهندسی خود نمایی می­‌کند. در صادرات خدمات فنی و مهندسی افزون بر جنبه‌­های مالی عمدتاً اشتغال وسیع نیروهای تحصیلکرده و متخصص، گسترش مرزهای فرهنگی کشور، تعمیق روابط دو و چندجانبه دیپلماسی اقتصادی و مولد بودن برای دیگر صنایع و محصولات داخلی را در دل خورد دارد.

تجربه سال­های اولیه اجرای قانون حمایت از صادرات خدمات فنی و مهندسی در انتهای دهه 80 شمسی با پرداخت مشوق‌­های صادراتی این قانون به همراه فضایی کم ­تحریم منجر  به صادرات بیش از 4 میلیارد دلاری در این حوزه شد که متاسفانه در سال‌های اخیر حدود 10درصد این رکورد هم به سختی تکرار می‌­شود.

اصولاً پیمانکاران و مهندسان مشاور با ارائه خدمات و محصولات فنی و مهندسی، به تأمین نیازهای فنی و تکنولوژیک در صادرات و واردات کشورها کمک می‌کنند و با ارائه خدمات مهندسی این واحدها، می‌توانند به بهبود کیفیت محصولات تولیدی کشور کمک کرده و در نتیجه می­توان رضایت مشتریان داخلی و بین المللی در الباقی صنایع را نیز افزایش داد. پیمانکاران و مهندسان مشاور در صورت حضور در بازارهای جهانی با انتقال فناوری‌های جدید و پیشرفته، به ارتقاء سطح تکنولوژی کشورها کمک می‌کنندکه به نوبه خود به تقویت رقابت‌پذیری شرکت‌های داخلی در بازارهای جهانی  مساعدت می­‌ورزند.

شرکت­های خدمات مهندسی با برقراری ارتباطات بین‌المللی، به گسترش شبکه همکاری‌ها و تعاملات با شرکت‌های داخلی با دیگر کشورها همراهی می‌کنند و به نوعی پیشرانه تولید در خارج مرزها هستند. از همه مهم­تر صادرات خدمات  فنی و مهندسی، هم ارز همه صادرات کشور تنوع دارد از صنایع نفت و گاز تا معادن، کشاورزی، آب، انرژی، راه، صنعت و ...

برای شناخت پهناوری این صنعت، نگاهی به برخی از بزرگترین صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی شایان توجه است:

Siemens AG

در حوزه‌های انرژی، صنعت، حمل و نقل، بهداشت و درمان و زیرساخت‌های شهری فعالیت دارد. یکی از پروژه‌های برجسته آن، پروژه قطار برقی هوشمند "Siemens Velaro" می‌باشد که در کشورهای مختلفی اجرا شده.   - Siemens AG یکی از بزرگترین شرکت‌های تولید کننده تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی در جهان است و فعالیت‌های خود را در بیش از ۱۹۰ کشور دنیا انجام می‌دهد.

AECOM

یک شرکت مهندسی و مشاوره ساختمانی است که در زمینه‌های زیرساخت‌های شهری، حمل و نقل، محیط زیست و ساختمان فعالیت دارد. یکی از پروژه‌های برجسته آن، پروژه توسعه فرودگاه هارتسفیلد جکسون در آمریکا است. - AECOM یکی از بزرگترین شرکت‌های مشاوره مهندسی در جهان  بوده و در بیش از ۱۵۰ کشور حضور دارد.

Bechtel Corporation

یک شرکت مهندسی و ساختمانی است که در زمینه‌های نفت و گاز، انرژی، حمل و نقل و زیرساخت‌های شهری فعالیت دارد. یکی از پروژه‌های برجسته آن، پروژه سد هیدروالکتریک "Hoover Dam" در آمریکا است.  - Bechtel Corporation یکی از بزرگترین شرکت‌های ساختمانی و مهندسی در جهان  بوده که در بیش از ۱۰۰ کشور حضور دارد.

Fluor Corporation

یک شرکت مشاوره مهندسی و ساختمانی است که در زمینه‌های نفت و گاز، انرژی، شیمیایی و معدن فعالیت دارد. یکی از پروژه‌های برجسته آن، پروژه توسعه میدان نفت "Tengiz Field" در قزاقستان است.   - Fluor Corporation یک شرکت بین‌المللی معروف در زمینه مشاوره مهندسی و ساختمانی است که در بسیاری از کشورها فعالیت دارد.

در حوزه صدور خدمات فنی و مهندسی زمانی ما خود را رقیب منطقه­ای ترکیه می­دانستیم تا ده سال پیش بر اساس تعداد مهندسان فارغ التحصیل، شرکت­های فعال و تجربیات صادراتی این قیاس معنا دار بود بویژه اینکه حجم صادرات خدمات مهندسی ترکیه در آن مقطع تنها 2 برابر شرکت­های  ایرانی بود. دیپلماسی صحیح اقتصادی، حمایت از شرکت­های مهندسی خود و تقویت روزافزون سیستم­های پایه مالی باعث شده امروز ترکیه با افزون بر 60 میلیارد دلار صادرات خدمات فنی و مهندسی بیش از 12 برابر ما صادرات داشته باشد. شناخت برخی از شاخص ترین این شرکت ها هم خالی از لطف نیست.

Tüpraş Engineering

یکی از بزرگترین شرکت‌های حوزه خدمات فنی و مهندسی در ترکیه  بوده و در زمینه‌های پالایش نفت، انرژی و صنایع پایه فعالیت دارد. یکی از پروژه‌های برجسته آن، توسعه پالایشگاه نفت "Tüpraş İzmir Refinery" در ترکیه است.

    Tekfen Engineering

یکی از بزرگترین شرکت‌های مهندسی و ساختمانی در ترکیه است و در زمینه‌های نفت و گاز، صنایع شیمیایی و حمل و نقل فعالیت دارد. یکی از پروژه‌های برجسته آن، توسعه پالایشگاه نفت "Star Refinery" در ترکیه است.

Enka İnşaat ve Sanayi A.Ş.:

  یک شرکت معتبر مهندسی و ساختمانی در ترکیه است که در زمینه‌های انرژی، حمل و نقل، ساختمان و زیرساخت‌های شهری فعالیت دارد. یکی از پروژه‌های برجسته آن، ساخت فرودگاه "Enfidha-Hammamet International Airport" در تونس می­باشد.

Yüksel Proje International

  یک شرکت معتبر مشاوره مهندسی در ترکیه است که در زمینه‌های حمل و نقل، زیرساخت‌های شهری و محیط زیست فعالیت دارد. یکی از پروژه‌های برجسته آن، پروژه توسعه خطوط قطار شهری در استانبول است.

TÜV SÜD Akademie GmbH

  یک شرکت مشاوره مهندسی و آموزش در ترکیه  بوده که در زمینه‌های کنترل کیفیت، ایمنی و بهداشت فعالیت دارد. یکی از پروژه‌های برجسته آن، اجرای دوره‌های آموزشی برای کارکنان شرکت‌ها و سازمان‌ها در حوزه کنترل کیفیت و ایمنی است.

این تنوع در گستره ، تامل برانگیز است اما بحران امروز ریشه در حداقل 6 سرفصل زیر دارد:

1. تحریم‌ها: تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران باعث محدودیت‌های زیادی در تجارت خارجی کشور شده. بسیاری از کارفرمایان در کشورهای مختلف؛ جهت در امان ماندن از گزند جرایم نقض تحریم­ها با شرکت­های ما وارد پروژه­های بزرگ و متوسط نمی­شوند.

2. سیستم نابالغ بنگاه­های سرمایه و نوسانات نرخ ارز: فقدان نظام کارآمد بهره­گیری از منابع مالی، بویژه منابع ارزی در کنار ناکارآمدی استفاده از تسهیلات، به دلیل افزایش هزینه‌های مالی پیمانکاران ایرانی و کاهش توان رقابتی در بازارهای خارجی می‌شود.

3. مشکلات بانکی و مالیاتی: مشکلات در بخش بانکی و معافیت از پرداخت مالیات نیز باعث کاهش توانایی شرکت‌های ایرانی در تجارت خارجی و رقابت قابل توجه در بازار جهانی می‌شود. بویژه آنکه اغلب ضمانتنامه­های صادره از طرف بانک­های ایرانی در کشورهای هدف مورد پذیرش قرار نمی­گیرد.

4.فقدان قوانین حمایتی یا عدم اجرای قوانین موجود: قوانین حمایتی مصوب سال 1389 که یکبار در سال 1396 نیز تکمیل شد هر چند سرآغاز مثبتی برای این بخش بود لیکن کافی نبود که متأسفانه همان هم اجرا نمی­شود. امروز بیش از یک دهه است که مشوق صادراتی به هیچ شرکتی پرداخت  نگردیده.

5. انفعال دستگاه دیپلماسی اقتصادی: وزارت خارجه عملاً با بهره­گیری از توان رایزن­های اقتصادی خود می­تواند زمینه ساز توسعه صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور شود که در استاندارد­های جهانی ابر پروژه­های داخلی را مستقلاً طراحی، نظارت و اجرا کرده لیکن بی­انگیزگی و بعضاً کم­سوادی در بخش مهمی از این پرچم­داران اقتصادی، مانع توسعه مستمر در این بخش و  ورود به بازارهای جدید شده است.

6. نبود متولی واحد در امر صادرات خدمات فنی و مهندسی: وزارت صمت، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی، وزارت خارجه و سازمان برنامه و بودجه در کنار وزارت خانه­های اجرایی چون نیرو، نفت، راه و شهرسازی و ... همه در این فرآیند سهیم­اند لیکن هماهنگی و مدیریت واحدی ندارند؛ بنابراین شرکت صادرکننده خدمات فنی و مهندسی دچار سردرگمی است.

اما راهبردهای خروج از این گرداب و دست­یابی به رشد صادرات خدمات فنی و مهندسی چیست؟ پیش از حل موانع اصلی یعنی تحریم، محدودیت­های بانکی ناشی از عدم پیوستن به FATF و  تبعات آن ،حل همه مشکلات هم شاید در بهترین حالت مشابه قهرمانی یک تیم فوتبال در لیگ دسته سوم باشد لیکن با فرض عدم رفع این محدودیت­ها به برخی راهکارهای پیشنهادی "انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران" می پردازیم.

حل موانع دریافت ضمانت‌نامه

محدودیت‌های بانکی در سال‌های اخیر، مانع جدی حضور بسیاری از شرکت‌های ایرانی در بازارهای سایر کشورها شده و برطرف کردن این مانع می‌تواند به توسعه سریع حضور در بازار سایر کشورها منجر شود. در عین حال و با توجه به محدودیت‌های موجود، استفاده از ظرفیت‌های زیر می‌تواند تا حدی به حل مسائل پیش‌روی صادرکنندگان کمک کند:

تسهیل دریافت ضمانت‌نامه از بانک EIH

استفاده از ظرفیت بانک‌های روسی در حوزه CIS (کشورهای مستقل مشترک‌المنافع)

استفاده از ظرفیت بیمه‌ها

صدور ضمانت‌نامه‌ توسط دولت ایران (وزارت امور اقتصادی و دارایی) به دولت کشور هدف (به نفع کارفرمایان خارجی)

استفاده از دارایی‌های ایران در خارج از کشور برای تضمین صدور ضمانت‌نامه

استفاده از امکان صندوق ضمانت صادرات برای صدور ضمانت‌نامه

حل مسائل مرتبط با معافیت‌های مالیاتی صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی

در شرایطی که رقبای شرکت‌های ایرانی از معافیت‌های مالیاتی در کشور خود برخوردار هستند، برخی تفسیرهای جاری از قوانین ناظر به معافیت صادرکنندگان مشکل‌ساز شده.برای برطرف کردن برداشت‌ها و تفسیرهای مختلف و شفاف‌سازی رویه‌ها، پیشنهاد می‌شود جلسه‌ مشترکی در حضور وزیر محترم صمت و رئیس محترم سازمان امور مالیاتی و با حضور اعضای هیئت مدیره انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی تشکیل گردد.

احیای جوایز صادراتی و پرداخت معوقه‌های سال‌های قبل

در سال ۱۳۸۱ تخصیص و پرداخت جوایز صادراتی، برای صدور خدمات فنی و مهندسی،‌ تأثیر شگفت‌انگیزی بر رشد این گروه از صادرات گذاشت، به گونه‌ای که شیب رشد سالانه حدود ۱۲ درصد را به بیش از ۴۰ درصد رسانید، اما متأسفانه در سال ۱۳۹۰ به سبب مضیقه مالی،‌ پرداخت جوایز قطع شد. امید به این جوایز، عملاً قدرت رقابت شرکت‌های ایرانی را افزایش چشم‌گیری داده بود.

احیای این جوایز و پرداخت معوقات سال‌های گذشته می‌تواند بخشی از توان از دست رفته را به شرکت‌ها بازگرداند.

امکان واردات ماشین‌آلات جایگزین

اصلاح تعهدات و ضوابط حاکم بر  ورود و خروج ماشین‌آلات پیمانکاران با رویکرد زیر می‌تواند کمک شایانی به پیمانکاران برای کاهش مسائل و مشکلات مرتبط با ماشین‌آلات و نیز کاهش عمر متوسط ناوگان ماشین‌آلاتی و تجهیزاتی نماید:

«شرکت‌ها متعهد می‌شوند به جای ماشین‌آلات خارج شده از کشور، ماشین‌آلات و تجهیزات نو یا دست دوم (با کارکرد کم‌تر از ۴ سال) و یا قطعات یدکی، وارد نمایند. مشروط برآن‌که منابع لازم برای خریداری آنها از محل منابع پروژه تأمین شده باشد».

تسهیل کسب و کار در داخل کشور

قوانین متعدد و برخی محدودیت‌های ناشی از آنها، باعث می‌شود شرکت‌ها تمرکز کم‌تری بر بازارهای صادراتی داشته باشند، پیش‌بینی برخی تسهیلات از جمله موارد زیر، برای شرکت‌های دارای سابقه صدور خدمات فنی و مهندسی می‌تواند به تمرکز بیشتر شرکت‌ها بر صدور خدمات منجر شود.

پیش‌بینی مسیر سبز در سازمان امور مالیاتی

پیش‌بینی مسیر سبز در گمرک

پیش‌بینی مسیر سبز در سازمان تامین اجتماعی

در پایان با توجه به پروژه ارزیابی Business Ready بانک جهانی که به منظور ارتقای قابلیت‌های کسب و کارها و افزایش رقابت‌پذیری آن‌ها در بازارهای جهانی طراحی شده، ارائه پشتیبانی مالی، فنی و استراتژیک به کسب و کارها تحت روش هایی چون ارائه آموزش‌ها، مشاوره‌ها، تسهیل دسترسی به منابع مالی و فنی، توسعه شبکه‌های کسب و کار و افزایش دسترسی به بازارهای جهانی سرفصل کلان نیازهای اصلاحی است.