فرجام مبهم «بلد» در روزگار پر ترافیک
بلد در سال ۱۴۰۱ و پس از قطعی اینترنت در ایران با چالش‌هایی مواجه شد. هلدینگ هزاردستان در آبان ۱۴۰۱ طی بیانیه‌ای اعلام کرد که با بخشی از نیروهای بلد خداحافظی می‌کند و تا پایان سال نیز بلد احتمالاً تعطیل خواهد شد.
مسیریابی درست و کم‌دردسر در روزگار پرترافیک در شهرهای کوچک و بزرگ، بازار رقابتی بزرگی برای نرم‌افزارهای مسیریابی فراهم کرده است. در کشور ما نیز نخست با روی کارآمدن تاکسی‌های اینترنتی و سپس آگاهی کاربران از اهمیت مسیریابی درست در رسیدن به‌موقع یا زودتر به مقصد، باعث شد نرم‌افزارهای مسیریابی خیلی زود جای خود را در بین کاربران باز کنند.
«نشان» و «بلد» دو برنامه مسیریابی شناخته‌شده‌ای هستند که در این سال‌ها مورد استفاده کاربران ایرانی قرار گرفتند. هرچند این دو مسیریاب ابتدا امکان رقابت با اپلیکیشن‌های خارجی را نداشتند، اما با فیلتر شدن «ویز»؛ نخستین اپلیکیشن مسیریابی که به صورت گسترده در کشور موررد استفاده قرار گرفت، فضای فعالیت برای این دو نرم‌افزار بیشتر و بیشتر شد. اما چه اتفاقی باعث شد این دو مسیریاب امکان ادامه مسیر در کشور را داشته باشند؟
چشم‌انداز مثبت درآمدزایی برای مسیریابهای داخلی
امین‌علی اکبریان، مدیر سابق مارکتینگ بلد درباره دلایل ادامه فعالیت این دو مسیریاب این‌گونه توضیح می‌دهد: «به نظرم هر دوی این برنامه‌ها کماکان چشم‌انداز مثبتی برای درآمدزایی دارند؛ هرچند «نشان» بخشی از این چشم‌انداز را به درآمد تبدیل کرده، چراکه به شهرداری‌ها برای ارائه داده‌های ترافیکی و جغرافیایی خدمات می‌دهد.»
او ادامه داد: «اینکه چرا مردم از این نرم‌افزارها استفاده می‌کنند، یکی عادت به استفاده از آنهاست و بعد از مدتی این اپلیکیشن‌ها نیز تلاش‌هایی برای برطرف کردن نواقص خود کردند. دلیل دیگر احتمالاً اجبار استفاده تاکسی‌های اینترنتی از این نرم‌افزارهای داخلی است. از طرفی مردم هم برای اینکه درگیر فیلترشکن‌ها نشوند، ترجیح می‌دهند همین نرم‌افزارها را استفاده کنند و این موارد دلایل کافی هستند که کاربر نخواهد به نرم‌افزار دیگری کوچ کند.»
بلد؛ مسیریابی که گفته می‌شد یک میلیون کاربر روزانه دارد
«بلد» سال ۱۳۹۶ توسط متخصصین گروه توسعه فناوری اطلاعات هزاردستان پایه‌گذاری و نخستین نسخه این اپلیکیشن در سال ۱۳۹۷ منتشر شد. حرفه‌ای بودن ویز در مسیریابی باعث شد کاربران از نسخه‌های اولیه بلد ناراضی باشند. اشتباهاتی که در مسیریابی وجود داشت، کندی سرعت در به‌روزرسانی و اعلان مسیرها ازجمله گلایه‌هایی بود که کاربران از این مسیریاب داشتند. شاید این اجبار زمانه بود که دست‌اندرکاران بلد را واداشت تا در پی برطرف کردن مشکلات آن برآیند؛ چراکه مردم نرم‌افزاری با قابلیت‌های ویز می‌خواستند و امکان استفاده از ویز نیز وجود نداشت.
تیم بلد در این سال‌ها تلاش کرد با به‌روزرسانی و اصلاح ایرادات ساختاری آن در راستای پاسخ به نیاز کاربران خود عمل کند، برای مثال در بخش خدمات مسیریابی بومی قابلیت‌هایی مانند دستیار صوتی، طرح ترافیک، وضعیت سوخت‌رسانی در پمپ بنزین‌ها، امکان استفاده از حمل‌ونقل عمومی با استفاده از مسیریابی ترکیبی، اطلاع از گسترش شبکه مترو، افزایش قیمت تردد در عوارضی‌های جاده‌ای و در نهایت درخواست تاکسی اینترنتی را گسترش داده و بهینه‌سازی کرده است.
خدمات شهری بلد نیز به‌ویژه در دوران همه‌گیری ویروس کرونا مورد توجه کاربران قرار داشت. رنگ‌بندی شهرهای کرونایی و در ادامه نشان دادن مراکز واکسیناسیون ازجمله اقداماتی بود که توجه مردم را به این اپلیکیشن جلب کرد.
دیتاک (سایت رصد و تحلیل داده‌های رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی) در سال ۱۳۹۹ به مقایسه نظرات کاربران توییتر درباره مسیریابهای نشان و بلد پرداخته است. براساس این گزارش ۷۲ درصد کاربران از مسیریاب بلد ناراضی بوده‌اند که علت آن عملکرد و مسیریابی بد، سوءاستفاده از اطلاعات کاربران و تحریم‌ها عنوان شد. ۱۸ درصد کاربران نیز نظر مثبت داشتند که علت آن عملکرد خوب و مسیریابی آفلاین، نمایش محل مراکز مختلف و استفاده مناسب از شرایط کشور عنوان شده بود. ۱۰ درصد کاربران نیز درباره این مسیریاب نظرات خنثی داشتند. ایمان محمدی، مدیرعامل بلد در سال ۱۴۰۰ در گفت‌وگویی اعلام کرده بود که تعداد کاربران این اپلیکیشن حدود ۱۰ میلیون نفر برآورد شده و روزانه بیش از یک میلیون کاربر دارد.
ادامه مسیر بلد در ابهام
اما بلد در سال ۱۴۰۱ و پس از قطعی اینترنت در ایران با چالش‌هایی مواجه شد. هلدینگ هزاردستان در آبان ۱۴۰۱ طی بیانیه‌ای اعلام کرد که با بخشی از نیروهای بلد خداحافظی می‌کند و تا پایان سال نیز بلد احتمالاً تعطیل خواهد شد.
در بخشی از این بیانیه علت این اتفاق، بسته ماندن راه‌های جذب سرمایه و دشواری ادامه دادن کسب‌وکارهایی که بازگشت سرمایه در بلندمدت را هدف خود قرار داده‌اند عنوان شد و از محدودیت‌های اعمال‌شده اینترنتی و امنیتی شدن فضا ابراز نگرانی شد.
سرانجام اپلیکیشن بلد از هلدینگ هزاردستان جدا شد؛ هرچند اطلاعات دقیقی در این‌باره در دست نیست و آخرین خبرها درباره بلد در رسانه‌ها به بیانیه هلدینگ هزاردستان بازمی‌گردد و تلاش‌ها نیز برای دستیابی به اطلاعاتی بیشتر درباره بلد بی‌نتیجه ماند.
اکبریان می‌گوید بعید است بلد برای همیشه بسته شود؛ چراکه در این بخش‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند و به راحتی آن را ملغی نمی‌کنند. او درباره بیانیه هلدینگ هزاردستان مبنی بر تعطیلی آن می‌گوید: «سال گذشته که اینترنت قطع شد و بلد بیانیه‌ای در مورد احتمال توقف فعالیتش منتشر کرد، بخشی از آن به مسئله روابط عمومی بازمی‌گشت و از طرفی فشار قطعی اینترنت و اختلالاتی که در آن بازه ایجاد شده بود مشکلاتی را برایشان به وجود آورده بود و واقعاً می‌خواستند فعالیت‌های بخشی از تیم خود را تعطیل کنند. اما وقتی شرکتی سرمایه‌گذاری می‌کند، منطقی نیست که این سرمایه را به همین راحتی ترک کند و از دست بدهد. به نظر می‌رسد احتمالاً با تغییر برخی از مالکین، بلد فعالیت خود را ادامه دهد.»
نشان؛ مسیریابی مستقل از نقشه‌های گوگل
اما قصه نشان، دیگر مسیریاب شناخته‌شده و رقیب بلد نیز شنیدنی است. نشان سال ۱۳۹۶ و در شرایطی که زمان کوتاهی از روی کار آمدن تاکسی‌های اینترنتی و مسیریابهای آنلاین می‌گذشت، متولد شد. مهمترین ویژگی نشان، عدم وابستگی به نقشه‌های گوگل و شخصی‌سازی نقشه‌های متن‌باز OSM بود که باعث می‌شد برای به‌روزرسانی اطلاعات به گوگل وابسته نباشد. اما نشان هم با ایراداتی همراه بوده که هنوز نیز ادامه دارد.
نشان نیز هنوز در اجرای برنامه تغییر جهت ناگهانی، مسیریابی کوچه‌های فرعی و زمان دقیق رسیدن به مقصد باگ‌هایی دارد، اما در مورد نمایش محدوده طرح ترافیک، جمع‌سپاری در تکمیل نقشه و نام‌گذاری مکان‌های روی نقشه، نمایش مکان‌های عمومی و راهنمای صوتی فارسی از مسیریابهای خارجی نیز عملکرد بهتری دارد.
یکی از ویژگی‌های جالب نشان، پنل مدیریت کسبوکار و تیک آبی است که امکاناتی مانند تعیین یا تغییر عنوان، درج تصاویر از محل و محصولات، آدرس، شماره تماس، وب‌سایت و اطلاعات تکمیلی مانند «درباره کسبوکار» و… را در اختیار کاربر قرار می‌دهد. ازجمله ویژگی‌های این اپلیکیشن که مورد توجه کاربران است، به‌روزرسانی پیوسته و اضافه کردن امکانات جدید به آن است. براساس نخستین گزارش سالانه نشان که در سال ۱۴۰۰ منتشر شد، این اپلیکیشن بیش از ۱۰ میلیون کاربر، ۱۲ میلیون مسیریابی روزانه، ۲.۱ میلیون جست‌وجوی روزانه و ۱.۲ میلیون کاربر فعال روزانه دارد.
گرایش به ارائه خدمات بومی در مسیریابی
تحلیل دیتاک از کاربران توییتری که از اپلیکیشن نشان استفاده می‌کنند، حاکی از وضعیت بهتر این مسیریاب نسبت به بلد است. ۳۱ درصد کاربران توییتر عملکرد نشان را مثبت ارزیابی کرده‌اند، ۵۲ درصد نظر خنثی داشتند و ۱۷ درصد نظر منفی داشتند که مربوط به عملکرد و مسیریابی بد و نداشتن اطمینان به امنیت نشان بوده است. هرچند مدیرعامل نشان به کاربران این اطمینان را داده که امنیت آنها تأمین است و آنها بدون نیاز به داشتن حساب کاربری و ورود اطلاعات هم می‌توانند به نقشه نشان دسترسی داشته باشند. به گفته مسئولان نشان، این مسیریاب پرنصب‌ترین مسیریاب ایرانی است و با توجه به اینکه بزرگ‌ترین ارائه‌دهنده سرویس‌های نقشه در ایران بوده و مورد استفاده بسیاری از استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای ایرانی است، به نظر می‌رسد یک مسیریاب قابل اتکا برای کاربران باشد.
اکبریان درباره دلیل موفقیت بیشتر نشان نسبت به بلد این‌گونه توضیح می‌دهد: «نشان شرکتی بود که از حدود سال ۱۳۹۴ اپلیکیشنی را به صورت ارگانیک رشد و توسعه داد و این سرمایه‌گذاری قاعدتاً رو به تعطیلی نمی‌رود. از طرفی هم مردم قابلیت‌هایی را در نشان می‌دیدند که حتی مسیریابهای خارجی هم نداشتند؛ ازجمله نشان دادن سرعت‌گیرها، محدوده طرح ترافیک و… و در واقع ویژگی‌های بومی داشت که بخشی از مردم ترجیح دادند به استفاده از این اپلیکیشن ادامه دهند.»
این دو اپلیکیشن همچنان به فعالیت خود در بین کاربران ادامه می‌دهند که مهمترین دلیل آن احتمالاً زبان فارسی آنها و همچنین بومی‌سازی برخی مسیرها و نشانه‌هاست. اطلاعات به‌دست‌آمده از بلد با اینکه آینده مبهمی را برای این اپلیکیشن ترسیم می‌کند، نشان می‌دهد که باز هم مورد استفاده کاربران خواهد بود.
احتمالاً یکی از دلایل مهم آن دسترسی آسان و راحت کاربران به این اپلیکیشن و عادت به استفاده از محیط بومی‌سازی‌شده با وجود مشکلاتی است که به همراه دارد؛ هرچند نگرانی از درز اطلاعات کاربران همچنان به قوت خود باقی است. نشان نیز با توجه به مسیر توسعه و امکانات جدیدی که در هر بار به‌روزرسانی در اختیار کاربر قرار می‌دهد، همچنان یک مسیریاب بی‌رقیب در بازار نرم‌افزارهای کاربردی مسیریابی در داخل کشور خواهد بود. اما معلوم نیست با ظهور نرم‌افزارهای جدید و به‌روز خارجی یا داخلی، انحصار مسیریابی از این دو اپلیکیشن خارج می‌شود یا خیر.
گوگل‌مپ، همچنان رقیب مسیریابهای داخلی است
اکبریان در پاسخ به این سؤال که در صورت ارائه برنامه‌ای مانند ویز، این دو اپلیکیشن امکان رقابت با آن را دارند یا خیر می‌گوید: «در حال حاضر رقیب این دو اپلیکیشن گوگل‌مپ است تا ویز؛ چراکه استفاده از ویز به دلیل فیلتری که بر آن اعمال شده کمتر هم شده است. البته کیفیت همین اپلیکیشن‌ها هم بد نیست. هرچند با نقطه ایده‌آل فاصله دارد اما مورد استفاده مردم است. تیم نشان سعی کرد قابلیت‌های بومی را در سیستم خود توسعه دهد که مسیریابهای خارجی نداشته باشند و این هوشمندی دست‌اندرکاران توسعه این مسیریاب بود. بلد هم تلاش‌هایی در این زمینه انجام داد. برای مثال لهجه‌های مختلف را به زبان اپلیکیشن اضافه کرد، اما برای نشان مجموعه اقدامات پررنگ‌تر بود.»
به گفته او، در حال حاضر گوگل‌مپ نیز بدون فیلتر در حال فعالیت است، اما آماری از اینکه چند درصد از کدام اپلیکیشن داخلی یا خارجی استفاده می‌کنند در دست نیست. به نظر امکان رقابت با رقبای خارجی بستگی به این دارد که بتوانند جریان درآمدی ایجاد کنند و پیش‌بینی سرمایه‌گذاری در آینده را داشته باشند و چیزی که جریان رقابتی را حفظ می‌کند همان منبع درآمدی و توسعه ویژگی‌های بومی و رفع نواقص موجود است.
اکبریان در پایان خاطرنشان کرد: «در مجموع آینده این نرم‌افزارها خیلی قابل پیش‌بینی نیست. دنیای فناوری هر روز نوآوری جدیدی عرضه می‌کند و تولیدکنندگان محصولات باید دائم در حال به‌روزرسانی محصولات خود باشند و باید دید امکان دوام آوردن در بازار رقابت و خلق ایده‌های جدید که محصول را پررقابت کند وجود دارد یا خیر.»