بقای فناوری در گرو وجود تولیدکنندگان بزرگ

به گزارش اکونگار به نقل از تسنیم؛ در سال 2022 میلادی بیشترین میزان سرمایه‌گذاری R&D در صنعت لوازم خانگی از سوی تولیدکنندگان بزرگ دنیا در کشورهای چین، کره، امریکا و ترکیه صورت گرفته است اما میانگین سهم صنعت لوازم خانگی از هزینه‌های تحقیق و توسعه کمتر از 3 درصد است که علت اصلی آن به تعدد بنگاه‌های تولیدی و عدم تمرکز بر توسعه واحدهای بزرگ‌مقیاس که قدرت ریسک برای تحقیق و توسعه دارند، برمی‌گردد.

عرصه تحقیق و توسعه علاوه بر آنکه با حوزه نوآوری و دانش گره خورده است، بدون پذیرش ریسک و مخاطرات آن قابلیت پیاده‌سازی به ویژه در بخش‌های صنعتی و صنایع ساخت‌محور ندارد، از همین رو بنگاه‌هایی می‌توانند بخشی از سود خود را به تحقیق و توسعه اختصاص دهند که در صورت بروز ریسک‌های سرمایه‌گذاری دچار تکانه‌های شدید و غیرقابل جبران در چرخه مالی خود نشوند. در واقع اندازه بنگاه ارتباط منطقی با میزان سرمایه‌گذاری در R&D دارد و تجربه صنعت نشان داده، بنگاه‌هایی در دنیا به سمت استقرار تحقیق و توسعه پیش رفته‌اند که از نظر مقیاس اقتصادی در بازه بهینه قرار دارند و می‌توانند در برابر ریسک‌های این بخش پادشکننده باشند.

از آنجائیکه R&D شناخته‌شده‌ترین مسیر برای ورود به حوزه نوآوری در صنعت است در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری در این عرصه با شدت بیشتری از سوی شرکت‌های بزرگ پیگیری می‌شود به طوریکه کل هزینه صورت گرفته برای تحقیق و توسعه در سال 2022 از سوی شرکت‌های جهان به 2.4 تریلیون دلار رسید؛ با توجه به اینکه صنایع با فناوری بالا بیشترین سهم را در هزینه تحقیق و توسعه دارند، هزینه‌های تحقیق و توسعه صنعت لوازم خانگی به عنوان یک صنعت "های‌تک" به نسبت سود سالانه آن قابل توجه است.

غول‌های تولید لوازم خانگی در دنیا برای تثبیت جایگاه خود در بازار و کسب سهم بیشتر باید با تغییرات سریع در طراحی و فناوری محصولات همگام شوند در غیر این صورت بازار فناوری‌محور لوازم خانگی به سرعت رقبای دیگر را جایگزین برندهای قبلی خواهد کرد به همین علت هم رقابت در بین برندهای لوازم خانگی بیش از آنکه بر سر قیمت باشد، طراحی و فناوری را هدف قرار داده است. ویرپول امریکا و هایر چین به عنوان بزرگترین تولیدکنندگان لوازم خانگی در جهان، در سال 2022 سرمایه‌گذاری R&D خود را به ترتیب به 456 میلیون دلار و 125 میلیون دلار رساندند که بخش قابل توجهی از درآمدهای آنها را شامل می‌شود.

در بین برندهای کره‌ای هم ال‌جی 116 میلیون دلار در سال 2022 صرف تحقیق و توسعه کرد و آرچلیک هم سرمایه‌ 42 میلیون دلاری برای برنامه‌های تحقیق و توسعه‌ای خود اختصاص داد. مشهودترین اثری که این میزان سرمایه‌گذاری در R&D برای برندها داشته است، رسیدن به رضایت مشتری از بعد کمی و کیفی کالا و محصولات بوده است و توانسته‌اند با کمک دانش و فناوری ویژگی محصولات تولیدی را به مختصات مدنظر مشتری، نزدیک کنند.

سهم هریک از این برندها از بازار لوازم خانگی دنیا یا بخشی از دنیا هم تاثیر مستقیمی بر هزینه‌های تحقیق و توسعه آنها دارد و هرچه برندها توانسته‌اند سهم بیشتری از بازار کسب کنند به همان نسبت هم سرمایه خود را به حوزه دانش و فناوری اختصاص داده‌اند.

از میان فاکتورهای تاثیرگذار بر هزینه تحقیق و توسعه، اندازه بنگاه تولیدی بیشترین سهم را در شکل‌گیری مراکز فناوری و R&D دارد و اساسا بنگاه‌هایی که سهم چندانی از بازار ندارند یا در اسکیل‌ کوچک در صنعت فعالیت می‌کنند توان پذیرش و مدیریت ریسک هزینه‌های تحقیق و توسعه را ندارند و بیشتر درآمدهای آنها صرف تامین نقدینگی بنگاه برای هزینه‌های تولید و جاری می‌شود که در حوزه لوازم خانگی ایران با ظهور بنگاه‌های کوچک و متوسط مقیاس در 5 سال اخیر، معدل این صنعت از تحقیق و توسعه به نسبت ارزش افزوده‌ای که خلق کرده است، نتوانسته به سطحی برسد که نمود عینی در دیدگاه مشتری داشته باشد.

نوآوری پشت دیوار بلند تعدد مجوزها

هرچند بررسی آخرین آمار رسمی کشور از سهم هزینه‌های تحقیق و توسعه نسبت به ارزش افزوده به استناد مرکز آمار ایران، حاکی از پتانسیل قوی‌تر صنعت لوازم خانگی در گرایش به سرمایه‌گذاری برای توسعه دارد اما سیاست صدور مجوز بدون در نظر گرفتن مقیاس اقتصادی در 5 سال گذشته، مانع شکل‌گیری مراکز بزرگ تحقیق و توسعه در صنعت لوازم خانگی شده است و تنها برخی برندهای مطرح این بازار در سایه اندازه بنگاه به سرمایه‌گذاری در عرصه R&D روی آورده‌اند. ساختار صنعت لوازم خانگی در ایران نشان داده که میزان سهم از بازار ارتباط مستقیم و خطی با هزینه‌های تحقیق و توسعه ندارد و تنها فاکتور موثر، اندازه بنگاه تولیدی است.

با در نظر گرفتن این واقعیت، صدور مجوز برای بیش از 1300 بنگاه تولید لوازم خانگی در سال‌های اخیر، خود به بزرگترین مانع توسعه مراکز فناوری تبدیل شده است چراکه هزینه‌های تحقیق و توسعه به صورت مستقیم از میزان ارزش افزوده تامین می‌شود و بنگاه‌های کوچک مقیاس با سهم اندکی که در ارزش افزوده این صنعت دارند، قدرت بسیار اندکی برای راه‌اندازی واحدهای تحقیق و توسعه و سرمایه‌گذاری مخاطره‌آمیز داشته‌اند؛ خروجی این وضعیت را اگر بخواهیم با ملموس‌ترین شاخص ارزیابی کنیم به میزان رضایت مصرف‌کننده از کیفیت کالاهای موجود در بازار با برندهای کمتر شناخته شده می‌رسیم جاییکه فناوری و طراحی نتوانسته خروجی مطلوب و راضی‌کننده‌ای برای بازار مصرفی داشته باشد.

در نقطه مقابل بنگاه‌های بزرگ مقیاس با قدرتی که در جذب سرمایه مالی و نخبگان دارند، محل امنی برای سرمایه‌گذاری در عرصه تحقیق و توسعه و رشد بهره‌وری تولید به شمار می‌روند که در همین راستا وزارت صمت هم مدعی صدور مجوز 11 مرکز تحقیق و توسعه مستقر در واحد تولیدی و 6 مرکز پژوهش‌های صنعتی و معدنی است.

رابطه مستقیم صنعت انحصاری و رشد تحقیق و توسعه

با وجود اینکه در برخی صنایع فعالیت شرکت‌های متوسط و کوچک‌مقیاس می‌تواند به ایجاد تنوع در محصولات و شکل‌گیری ارگانیک یک اکوسیستم صنعتی کمک کند اما بررسی‌ها نشان داده هرچه ساختار بازاری یک صنعت به انحصار نزدیک‌تر باشد، میزان هزینه‌های آن در تحقیق و توسعه هم افزایش دارد. البته این موضوع قابلیت تطبیق با تجربه‌های جهانی هم دارد، زمانی صنعت لوازم خانگی در کره جنوبی توانست برندهایی در کلاس جهانی مانند ال‌جی و سامسونگ را به بازار معرفی کند و سهم آنها از تحقیق و توسعه را بالا ببرد که فضایی انحصاری تا نیمه‌انحصاری برای آنها ایجاد کرد.

این تجربه با کمی تفاوت در چین و ترکیه هم پیاده‌سازی شد اما صنعت لوازم خانگی ایران به رغم مواجه با تحریم و ترک برندهای خارجی هنوز با دو چالش برای سرمایه‌گذاری R&D روبرو است؛ یکی مقیاس اقتصادی و دیگری مشکل ورود کالای قاچاق به بازار.

تخصصی‌سازی R&D؛ فرمول طلایی ایجاد برند ملی لوازم خانگی

شرکت‌های بزرگ مقیاس لوازم خانگی با پتانسیلی که برای هزینه در تحقیق و توسعه دارند، می‌توانند زنجیره‌ای از مزیت‌ها را در صنعت ایجاد کنند چراکه با افزایش نرخ تحقیق و توسعه در میان هزینه‌های شرکت، کیفیت محصولات و نوآوری هم تقویت شده و کالای با کیفیت می‌تواند سهم بیشتری از بازار داخل و در نهایت هم مقاصد صادراتی بیشتری را برای محصولات هدف قرار دهد در حالیکه شرکت‌های کوچک‌مقیاس که به نقدینگی بیشتری برای بقا نیاز دارند با هدایت تمام سرمایه خود به چرخه تولید، از ارتقا کیفی محصولات خود هم در حوزه طراحی و نیز فناوری عقب می‌مانند؛ این شرایط نه تنها اقتصاد بنگاه تولیدی بلکه اقتصاد صنعت را هم تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و نمی‌توان تجربه موفق کره جنوبی، آلمان و ترکیه در ایجاد یک برند ملی در صنعت لوازم خانگی را در ایران هم احساس کرد.

نسخه تخصصی‌سازی تحقیق و توسعه در صنعت لوازم خانگی یک راه عملیاتی برای ایجاد برند ملی و تولید در کلاس جهانی است که با حمایت از ایجاد شرکت‌ها و واحدهای تحقیق و توسعه تخصصی در صنعت به منظور کاهش هزینه‌های مستقیم تحقیق و توسعه در شرکت‌ها، قابل پیگیری است؛ در صورتیکه سیاست‌گذار صنعتی به سمت حمایت و توسعه بنگاه‌های بزرگ و متوسط قدم بردارد، می‌توان با رویکرد نوآوری باز، دانش فنی و انسانی همه واحدهای بزرگ را همگرا کرده و برنامه‌های تخصصی‌سازی تحقیق و توسعه در صنعت لوازم خانگی را پیاده کرد.

در خصوص صدور مجوزهای پژوهشی در زمینه لوازم خانگی توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت، می‌توان به 11 مرکز تحقیق و توسعه مستقر در واحد تولیدی و 6 مرکز پژوهش‌های صنعتی و معدنی اشاره کرد.