کاهش شدید درآمد برنجکاران/واردات، تولید را زمین‌گیر کرد
عین الله و چند تن از همسایه‌های او کشاورز و ساکن روستای پیرسرا استان گیلان هستند، کشاورزی در این منطقه یک شغل اصلی برای مردم محسوب می‌شود و تمام هزینه‌های زندگی خود را با این شغل می‌گذرانند. حال با اینکه این شغل معیشت آنها را تامین می‌کند چرا دخل و خرج کشاورزان گیلانی بهم نمی‌خورد؟
به گزارش اکونگار به نقل از دانشجو، آیدا ذوالفقاری؛ چند وقتی است که گلایه‌های برخی از کشاورزان شهرستان ماسال از جمله تناسب نداشتن دخل با خرج، بالا رفتن هزینه‌ها برای کاشت و برداشت برنح و... به گوش می‌رسد، برای اینکه از نزدیک شاهد صحبت‌های کشاورزان باشم تا از صحت قضیه مطلع شوم تصمیم گرفتم از شهر رشت به سمت بخش شاندرمن حرکت کنم؛ در طول مسیر شالیزار‌هایی سبز و زرد رنگ که موقع برداشت آنها نزدیک شده از دور به چشم می‌خورد، بوی عطر خوشه‌های برنج سرم را پر کرده است و در دلم می‌گویم «خدا برکت بدهد، امسال هم وضعیت کشت خوب است و احتمالا کشاورزان سود خوبی می‌کنند».
سرنوشت واردات برنج با ارز ترجیحی چه شد؟
به شالیزار که رسیدم چند نفر از کشاورزان را دیدم، نام یکی از آنها عین‌الله است که هر ساله با همسایه‌هایشان در زمین‌های خود به کشت برنج می‌پردازند و زندگی روزمره خود را با درآمد کسب شده از این شغل می‌گردانند. دستان عین‌الله را که نگاه می‌کنم اول پینه‌های دستش خودنمایی می‌کند و با او که صحبت کردم متوجه شدم دیسک کمر دارد، اما مجبور است هر روز سال را در اراضی خود کار کند تا خرج خانواده دربیاید و در یک جمله معیشتش به زمین بستگی دارد.
دقایقی را پای صحبت‌های عین‌الله و دیگر کشاورزان نشستم و سعی کردم متوجه شوم با این همه برکت چرا آنها از اوضاع زیاد راضی نیستند و می‌گویند که دخل با خرج نمی‌خواند.
از صحبت‌هایشان متوجه شدم در گذشته مردم برای اینکه سهمیه محصولات کشاورزی مانند دارو، کود و... به آنان تعلق بگیرد، باید زمین‌های خود را در جهاد کشاورزی ثبت می‌کردند و به ازای مقدار زمین ثبت شده سهمیه به دست می‌آوردند. اما اکنون چنین اتفاقی نمی‌افتد و کمتر کسی دست به ثبت زمین‌های کشاورزی می‌زند تا از سهمیه برخودار شود.
علت آن این است که اگر کسی زمین خود را در جهاد کشاورزی ثبت کند قیمت زمین او کاهش پیدا می‌کند و برای فروش به مشکل می‌خورد، چرا که با کار زمین زراعی می‌شود و مجوز ساختی به آن داده نمی‌شود و یا آنقدر سخت می‌گیرند که فرد را از این عمل پشیمان می‌کنند و این امر موجب شده است که کشاورزان به خاطر این ترس از سهمیه‌ای که حق آنان است نتوانند استفاده کنند.
قیمت فرآورده‌ها صعودی شده است
چند ساعتی از صحبت‌هایم با کشاورزان و بازدید از زمین‌هایشان گذشت؛ بخشی از گِلگی آنان نشان دهنده این است که قیمت فرآورده‌های کاشت و دستگاه‌های مکانیزه با افزایش روبه رو بوده که همین موضوع قیمت محصول نهایی را بالا برده و قاعدتا سود حاصله را کم می‌کند، به طور مثال شخم زدن زمین با تراکتور برای هر هکتار از ۲۰۰ به ۲۵۰ هزار تومان رسیده است، کود و دارو برای خزانه برنج از ۵۰۰ به ۹۰۰ هزار تومان تغییر کرده، هزینه ۱۸۰ هزار تومانی دارو برای شالیزار جای خودش را به ۲۲۰ هزار تومان داده و پلاستیک کیلویی ۹۰ هزار اکنون ۱۵۰هزار تومان شده است و قیمت جو سال گذشته قبل از برداشت ۴۵ هزار تومان، اما در شروع برداشت به ۳۵ هزار تومان کاهش پیدا کرده است.
عین‌الله می‌گوید «کارگری که زحمت می‌کشد تا نان‌آور خانه خود باشد در شالیزار من بعد از ظهری ۵۰۰ هزار تومان کار می‌کند و فردا در شالیزار همسایه ۶۰۰ هزار تومان کار و برای خود به دل‌خواه نرخ تعیین می‌کند، جهاد کشاورزی و اداره کار اگر نمی‌توانند نظارت و رسیدگی کنند ما نیز پتانسیل مهندس شدن و مدیریت را داریم».
واردات بی‌موقع و متضرر شدن کشاورزان
براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، سال گذشته یک میلیون و ۱۱۷ هزار تن برنج به ارزش یک میلیارد و ۳۰۵ میلیون و ۹۸۵ هزار دلار وارد کشور شد، این درحالی است که در همین بازه زمانی در سال ۱۴۰۱ چیزی حدود یک میلیون و ۷۸۰ هزار تن از این کالای اساسی به ارزشی بالغ‌بر دو میلیارد و ۱۳۷ میلیون دلار وارد کشور شده بود؛ بنابراین واردات برنج طی یک‌سال اخیر با کاهش ۳۷ درصدی به لحاظ وزنی و کاهش ۴۰ درصدی به لحاظ ارزشی روبرو بوده است و با کاهش ۶۶۰ هزار تنی واردات این محصول ارزبری آن در یک‌سال اخیر ۸۳۰ میلیون دلار کمتر شده است.
کشاورزان بر این باورند زمانی که نیاز دارند مسئولان از آنها حمایت کنند تا بتوانند محصولی خوب به بار بیاورند، دقیقا دست می‌گذارند روی نقطه ضعف کشاورزان و در زمان نامناسب برنج وارد می‌کنند، در صورتی که می‌توانند این زمان را تغییر دهند تا مصادف با فروش محصولات کشاورزان نشود، عمل آنها باعث می‌شود کشاورزان نه تنها سود نکنند بلکه همان پولی که هزینه کرده‌اند را نیز به دست نیاورند.
اخیرا رئیس سازمان برنامه و بودجه در نامه‌ای به سرپرست رئیس جمهور پیشنهاد کرده بود که ارز ترجیحی ۲۸ هزار ۵۰۰ تومانی واردات برنج حذف شود؛ وی علت این پیشنهاد را افزایش تولید برنج در کشور و نیز افزایش واردات در سال‌های گذشته عنوان کرده است.
مجید رضا خاکی سخنگو و معاون انجمن واردکنندگان برنج ایران، با بیان اینکه تا پیش از این واردکنندگان برنج برخوردار از نوعی معافیت بودند که بدون طی تشریفات زمان‌بر ثبت‌سفارش، خرید و حمل محموله‌های برنج به کشور را انجام دهند، گفت: با وجود اینکه کالای اساسی برنج، محور امنیت غذایی کشور بوده و به‌ویژه برنج خارجی جز لاینفک سفره خانوار‌های کم‌برخوردار ایرانی به لحاظ قدرت خرید است، اما اکنون چنانچه هرگونه محموله‌ای از این کالا بدون ثبت‌سفارش به مرز‌های کشور نزدیک شود، قاچاق محسوب می‌شود.
هیچ نظارتی بر افزایش قیمت‌ها وجود ندارد
اسدالله عباسی استاندار استان گیلان در جلسه شورای اطلاع‌رسانی بیان کرد: باید هزینه تمام شده محصول برنج کاهش یابد و تحلیل وضعیت بازار برنج هم از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ انجام شود، چرا باید مبنای کار از سال ۱۴۰۰ قرار داده شود. در آن سال کشور با اختلالات و نوسانت ارزی مواجه بود و کسی قادر به خرید برنج ۱۵۰ هزار تومانی نبود، الان در ۱۴۰۲ همان برنج ۱۴۰۱ مبنای خرید قرار گرفته و برنج در بازار ۷۰ هزار تومان نرخ گذاری شده است.
جمعی از کشاورزان این شهرستان بر این باورند ریشه مشکل اصلی کشاورزان منطقه شاندرمن و ماسال این است که هیچ ارگانی به خصوص جهاد کشاورزی بر روند افزایش یا کاهش قیمت‌ها نظارتی ندارد و باعث شده است هر شخصی برای خود به شکل دل‌خواه و بدون ترس از ارگان و نهاد خاصی قیمت‌ها را بالا ببرد و این افزایش قیمت و عدم نظارت کشاورزان را وادار می‌کند که دست از کاشت محصول برنج بردارند و زمین‌های خود را خشک کنند.
محمد همسایه عین‌الله می‌گوید «مگر می‌شود ماشین‌های مکانیزه برداشت از خود هزینه کاشت برنج بیشتر پول دریافت کنند» شاید وقتی برای بررسی این مسئله به شالیزار آمدم فکر نمی‌کردم که کشاورزان با این همه مشکل رو به رو باشند و فقط به ظاهر زیبای شالیزار‌ها توجه می‌کردم؛ اما الان فقط با چند ساعت گفتگو متوجه شده‌ام هر ماشینی که برای برداشت برنج وارد شالیزار می‌شود یک قیمت جداگانه دارد، یعنی اینکه هر شخص به صورت سلیقه‌ای برای خود قیمت تعیین می‌کند.
کشاورزی یک محور اصلی در اداره‌ی کشور
مقام معظم رهبری در تاریخ آبان ماه سال ۱۳۸۲ در دیدار با جهادگران و کشاورزان بر این امر تاکید داشتند که به کشاورزان رسیدگی شود تا بتواند وظیفه خود را به نحو احسنت انجام دهند.
ایشان در این دیدار نسبت به مسئولان فرمودند «مسئولین با این نگاه، با نگاهِ «حایز اهمیت»، باید به بخش کشاورزی نگاه کنند. بخش کشاورزی یک محور اصلی در اداره‌ی کشور است؛ و باید با این چشم در تنظیم معلومات دانشگاهی، در تخصیص بودجه، در گماشتن افراد کارآمد و توانا در رأس کارها، به آن نگاه کرد؛ باید امر کشاورزی را در کشور سبک نشمرند».
با برخی از تدابیر می‌شود کاری کرد که نه تنها ارزش کشاورز و کشاورزی حفظ بلکه آنان تکریم شوند، اما حال شرایط طوری شده است که گاهی قیمت‌گذاری روی جو کشاورزان حتی پول هزینه شده آنها را به خودشان بر نمی‌گرداند، چه برسد به سود کلان.
این موارد در بازار باعث دلسرد شدن کشاورزانی می‌شود که در سرما و گرما به سخت‌ترین شکل ممکن روی زمین‌هایشان کار کردند تا سودی به دست بیاورند، اما دریغ از سود، زیرا حتی هزینه صرف شده برخی از آنها هم وقتی برایم حساب و کتاب کردند دیدم که برنمی‌گردد.
بدهکاری‌هایی که راه حلش فروش آنی محصول است
برخی از خانواده‌های کشاورزان که همیشه کمک دست همسران خود در شالیزار هستند متوجه حضورم در اراضی شدند و آمدند تا کمی درد و دل کنند، آنان می‌گویند زمانی که برداشت محصول کشاورزان فرا می‌رسد با قیمت نزولی جو در بازار مواجه هستیم و برخی از دلال‌ها قیمت اصلی برنج را می‌شکنند.
راه حل منطقی این است که کشاورز جو خود را نگهدارد و چند ماه بعد به بازار ببرد، اما به خاطر هزینه‌های که برای کاشت، داشت و برداشت برنج انجام داده و پول‌هایی که قرض گرفته است تا شالیزار را حفظ کند مجبور است بعد برداشت سریع محصول را بفروشد تا بدهی‌ها را پرداخت کند و وقتی به آخر کار می‌رسد می‌ببیند نه تنها سودی در کار نبوده بلکه متضرر هم شده و هزینه‌های جانی و مالی زیادی بر شانه‌هایشان واگذار شده است و اینگونه مسائل باعث شده است تا کشاورزان دلسرد شوند و امیدی برای کشت بعدی در سال‌های آینده نداشته باشند.
آیا دولت می‌تواند حمایتگر کشاورزان باشد؟
در همین خصوص عین‌الله می‌گوید «دولت می‌تواند محصولات کشاورزان را به قیمت مناسب بخرد تا دلالان باعث کاهش و ضرر کشاوران نشوند، به همان اندازه که با افزایش قیمت کود، دستگاه‌های کشاورزی روبه رو هستیم برای جو نیز افزایش قیمت در نظر گرفته شود که این جبران افزایش باعث کاهش ضرر برای کشاورزان باشد».
تعدادی از کشاورزان معتقدند در وقت برداشت از واردات بی‌رویه برنج به کشور جلوگیری شود تا کشاورز بتواند محصول خود را به قیمت عادلانه بدون ضرر به فروش برساند و بعد از فروش محصولات اگر دیدند که کمبود برنج در کشور وجود دارد واردات را آغاز کنند.
تعدادی از خانواده‌ها می‌گویند «قبل از برداشت محصول یا قبل از اینکه کشاورز برداشت را شروع کند باید قیمت جو در بازار اعلام شود که کشاورز تکلیفش با خودش روشن شود».
دیدارم با کشاورزان تمام شد و بعد از خداحافظی آنان به سمت شالیزار و خانه‌های خود رفتند؛ در مسیر برگشت دائما با خودم فکر می‌کنم که مسئله برنج و برنج‌کاری در کشور که بر محور کشاورز به حرکت درمی‌آید چقدر می‌تواند مهم باشد، اگر همین کشاورزان نباشند دیگر شاهد کاشت برنج در شمال نخواهیم بود و روز به روز با افزایش برنج در کشور مواجه خواهیم شد و معیشت هزاران نفر تحت تاثیر قرار خواهد گرفت؛ در این صورت دولت‌ها مجبور می‌شوند مقدار بیشتر از میزان مشخص شده واردات انجام دهند و ارز بیشتری را از کشور خارج کنند.
