«اکونگار» مصوبه اخیر شورای عالی فضای مجازی را بررسی کرد
درآمدزایی از پلتفرم‌های بومی/ کپی برداری از یوتیوب جواب می‌دهد؟
محمد کشوری گفت: در دنیا پلتفرم‌های تولید محتوا با کاربران وسیعی که دارند و تبلیغاتی که پخش می‌کنند، به تولیدکننده محتوا هم سهمی از درآمدشان را می‌پردازند، اما این ایده که اپراتور بر مبنای ترافیکی که کاربر مصرف کرده به پلتفرم پول بپردازد، در دنیا مرسوم نیست.
به گزارش اکونگار، سهیم شدن تولیدکنندگان محتوا از ترافیک شبکه در پلتفرم‌های داخلی؛ طرحی است که اما و اگر‌های زیادی دارد؛ از یک سو با وجود اینکه این سند به تصویب اعضای شورای عالی فضای مجازی رسیده، هنوز جزییات دقیقی از آن منتشر نشده و از سوی دیگر با توجه‌به شفاف نبودن ترافیک مصرفی پلتفرم‌ها، درآمد آن‌ها هم به‌درستی مشخص نیست که بتوان بخشی از این درآمد را به تولیدکننده محتوا اختصاص داد؛ اتفاقی که به گفته مدیرعامل گروه علمی - تحلیلی طیف، در دنیا هم چندان مرسوم نیست و نمونه موفق آن، سهیم کردن تولیدکننده محتوا از درآمدزایی با دریافت تبلیغات است.
«سند سیاست‌ها و الزامات تعرفه‌گذاری ترافیک شبکه و سهیم شدن درآمد محتوا» در جلسه بهمن‌ماه 1402 شورای عالی فضای مجازی به تصویب اعضای این شورا رسید؛ آنطور که در دستورجلسه مطرح شد، به موجب این سند تولیدکنندگان محتوا از قبیل کاربران فعال در سکوها و شبکه‌های اجتماعی، تولیدکنندگان محتواهای تخصصی و حرفه‌ای و همچنین رسانه‌های اجتماعی کوچک و محلی در درآمد حاصل از فروش ترافیک سهیم خواهند شد.
وحشت برندهای استارتا‌پی در پی ورود حاکمیت / انحصار جایگزین رقابت و خلاقیت می‌شود؟
اگرچه مقرر شد اعضای شورای عالی فضای مجازی پیشنهادات خود را درباره این سند مطرح کنند تا در نهایت این سند پس از تشریفات قانونی مراحل ابلاغ را طی کند. با وجود این، جزییاتی از اینکه این درآمد قرار است از چه طریق به تولیدکنندگان محتوا پرداخت شود، مشخص نیست.
تلاش برای کپی مدل اقتصادی یوتیوب
به نظر می‌رسد این سند، تلاشی برای کاری است که در یوتیوب انجام می‌شود؛ اینکه هر کاربری می‌تواند در این شبکه اجتماعی که البته در ایران فیلتر شده، یک صفحه برای خود ایجاد کند و به تولید محتوا بپردازد؛ از آن جایی که درآمدزایی یوتیوب بر پایه تبلیغاتی است که نمایش می‌دهد، هرچه محتوایی که کاربران تولید می‌کنند، بازدید بیشتر داشته باشد و این تبلیغات هم بیشتر دیده شود، درآمد کاربر هم بیشتر خواهد شد؛ بنابراین مدل درآمدی این پلتفرم کاملا مشخص است.
با وجود این در سندی که در شورای عالی فضای مجازی تصویب شده، اگرچه تلاش شده یک مدل اقتصادی مبتنی‌بر تولید محتوا شکل بگیرد که بتواند تولیدکننده محتوای بومی را تشویق کند، اما اینکه این درآمد قرار است چطور به تولیدکننده پرداخت شود، به‌روشنی تشریح نشده است.
به گفته سیدمحمد امین آقامیری دبیر شورای عالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی «ارتقای حوزه اقتصادی تولید محتوا تاکنون برای ارایه‌دهندگان شبکه آورده مالی داشت که با تصویب این سند، مردم نیز در آن سهیم شده و در واقع تولیدکنندگان محتوا شریک درآمد حاصل از بازدیدشان در فضای مجازی خواهند بود.» این در حالی است که هنوز مشخص نیست تولیدکننده محتوا قرار است شریک کدام یک از درآمدهای این زنجیره ارزش باشد؛ آن هم در شرایطی که پلتفرم‌های داخلی در حال حاضر مخاطبان زیادی ندارند و یکی از نخستین شرایط کسب درآمد در این پلتفرم‌ها، افزایش تعداد مخاطب است.
ابهام در سهم تولیدکننده محتوا از ترافیک مصرفی
از سوی دیگر دبیر شورای عالی فضای مجازی درباره سیاست‌ها و الزامات مشارکت در منافع بازدید تولیدات محتوایی، گفت: «به‌طور مثال فردی که استاد دانشگاه و یا آشپز است، با بارگذاری محتوای خودش، در میزان درآمد حاصل از ترافیک مصرفی که سایر کاربران با بازدید از آن محتوا صرف می‌کنند، شریک خواهد شد.» هرچند به گفته او قرار است اعضای شورای عالی نکات جدیدی را بررسی کرده و نظر نهایی خود را اعلام کنند، اما نکته‌ای که برای برخی از کارشناسان و فعالان این حوزه همچنان مبهم است، اینکه اگر بنا باشد تولیدکنندگان محتوا در درآمد حاصل از ترافیک مصرفی پلتفرم شریک باشند، آیا این مبلغ به اندازه‌ای خواهد بود که برای تولیدکننده در حکم مشوق در نظر گرفته شود؟ آن هم در شرایطی که بیشتر کاربران اینترنت، ترافیک مصرفی خود را در شبکه‌هایی مثل اینستاگرام و یوتیوب می‌گذارند، نه پلتفرم‌های داخلی و در عین حال همین حالا هم ترافیک مصرفی این پلتفرم‌ها چندان شفاف نیست و حتی در تعداد کاربران آن‌ها هم شک و شبهه وجود دارد.
محمد کشوری مدیرعامل گروه علمی طیف در گفت‌وگو با «اکونگار»، به ابعاد شریک شدن تولیدکنندگان محتوا در درآمد پلتفرم‌ها پرداخت؛ به گفته او در دنیا پلتفرم‌های تولید محتوا با کاربران وسیعی که دارند و تبلیغاتی که پخش می‌کنند، به تولیدکننده محتوا هم سهمی از درآمدشان را می‌پردازند، اما این ایده که اپراتور بر مبنای ترافیکی که کاربر مصرف کرده به پلتفرم پول بپردازد، در دنیا مرسوم نیست.
مصوبه‌ای که هنوز جزییات آن مشخص نیست
چندی پیش خبری منتشر شد مبنی‌بر اینکه با تصویب مرکز ملی فضای مجازی، تولیدکنندگان محتوا در پلتفرم‌های داخلی، می‌توانند از محتوای تولیدشده خود کسب درآمد کنند. تا کنون چه جزییاتی از این مصوبه منتشر شده است؟
به جز خبر ابتدایی از تصمیم شورای عالی فضای مجازی برای سهیم کردن تولیدکنندگان محتوا در درآمد پلتفرم‌ها، تا کنون به‌صورت دقیق و رسمی جزییاتی از این سند منتشر نشده، اگرچه تلاش‌هایی در این خصوص صورت گرفته است.
اگر مرکز ملی فضای مجازی بنا داشته باشد چنین سندی را تصویب کند، چه ابعادی می‌تواند داشته باشد؟
از سال‌های پیش چنین موضوعی مطرح شده بود. درواقع دیدگاهی وجود داشت که پلتفرم‌ها باید به تولیدکنندگان محتوال پول بپردازند و این پول هم از ترافیک باید پرداخت شود. هرچند آنچه در دنیا مرسوم است اینکه پلتفرم‌ها به تولیدکنندگان محتوا پول می‌دهند، اما این پول از تبلیغات و درآمدهایی که از اشتراک‌های کاربران دارند، به صاحبان و تولیدکنندگان محتوا می‌پردازند. با وجود این در کشور ما از سال‌ها قبل این ایده وجود داشته که اپراتورها باید این پول را بپردازند، در حالی‌که در دنیا اپراتور در این زمینه نقشی ندارد، اپراتور یک شبکه توسعه داده و بابت استفاده از این شبکه ، از مشترک پول می‌گیرد؛ اینکه بخواهد به تولیدکننده محتوا پولی پرداخت کند، در پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی تا کنون سابقه جهانی نداشته است.
یعنی ایده‌ای که مطرح شده این است که اپراتور از ترافیکی که مشترک مصرف میکند، به تولیدکننده محتوا پول بپردازد؟
بله این ایده مطرح شده که اپراتور بر مبنای ترافیکی که کاربر مصرف کرده به پلتفرم پول بپردازد؛ اما این موضوع در دنیا خیلی سابقه ندارد. هرچند عده‌ای علاقه دارند آن را دنبال کنند. این موضوع حتی در نسخه‌ای از طرح صیانت هم مطرح شده بود که اپراتورها باید سهمی از فروش ترافیک را به پلتفرم‌های داخلی پرداخت کنند.
اگر بخواهیم مدل موفقی مانند یوتیوب را که بسیاری از افراد در ایران هم در آن فعالیت می‌کنند و از آن طریق درآمدزایی دارند، دنبال کنیم، چطور امکان دارد؛ اینکه درآمدزایی از طریق تبلیغات را در پلتفرم‌ها راه بیندازیم؟
درآمدزایی از طریق تبلیغات برای پلتفرم‌های ایرانی کار دشواری است، چون باید ابعاد کار باید بزرگ باشد که تبلیغات دیده شود و فرد متناسب با آن تبلیغات بتواند درآمد کسب کند. البته پلتفرم‌های روبیکا و آپارات تا حدی به این سمت رفتند، اما طبیعتا درآمدهایی که دارند، چندان بالا نیست، زیرا پولی که بابت تبلیغات می‌گیرند هم عدد بالایی نیست. در حالی‌که برای مثال در مورد یوتیوب، همه شرکت‌های دنیا می‌توانند به این پلتفرم تبلیغ بدهند و همه مردم دنیا هم یوتیوب نگاه می‌کنند که باعث می‌شود این پلتفرم بازدید زیادی داشته باشد؛ اما ما در ایران نه آن پلتفرم‌های بزرگ را داریم که از همه دنیا می‌توانند سرویس بگیرند و نه بیننده جهانی آن‌چنانی داریم. البته در عین حال می‌توان تا حدی به این سمت رفت.
پس به نظر شما یکی از مواردی که می‌تواند در درآمدزایی پلتفرم‌ها خلل ایجاد کند این است که پلتفرم‌هایی با مخاطب و کاربر جهانی در ایران نداریم؟
بله این موضوع یکی از عوامل است. در حالت کلی اگر می‌خواهید در زمینه تبلیغات موفق باشید، باید ابعاد بستری که در آن فعالیت می‌کنید بزرگ باشد که در ایران کمی دشوار است. از طرف دیگر در یوتیوب درآمدها دلاری است و برای مشترک ایرانی هم جذاب‌تر است و سعی میکند محتوای خود را به بستر یوتیوب ببرد برای اینکه بیشتر دیده شود؛ زیرا در آن فضا درآمد ارزی دارد اما در پلتفرم داخلی درآمد زیادی ندارد.
به‌جز یوتیوب نمونه دیگری داریم که به شیوه تبلیغات یا شیوه‌های دیگر از تولید محتوا درآمد کسب کنند؟
در حال حاضر در اینستاگرام هم به‌نحوی این اتفاق می‌افتد؛ اکانتی که فالوئر زیادی دارد، تولیدکننده محتوا محسوب می‌شود. برای مثال فردی که کمدین است، در کنار فعالیت کمدی خود، تبلیغات هم می‌گیرد و مشترک داخل کشور این تبلیغات را میکند. بنابراین کسی که اینفلوئنسر اینستاگرام است، درآمد کسب میکند و بخشی از این درآمد هم در زنجیره ارزش حوزه فضای مجازی قرار می‌گیرد.
به‌طور کلی در طرح صیانت درباره فعالیت پلتفرم‌های خارجی در ایران چه مواردی مطرح بود؟
در طرح صیانت اینطور مطرح شده بود که کسب‌و‌کارها و پلتفرم‌های خارجی باید در ایران دفتر داشته باشند و در غیر این صورت فیلتر می‌شوند. البته همین مصوبه هم کلی بود و جزییاتی نداشت و به نظر نمی‌رسد که در آینده نزدیک هم در این خصوص اتفاقی بیفتد. از طرف دیگر بسیاری از پلتفرم‌های خارجی پوسته‌پذیر نیستند؛ درباره تلگرام این امکان وجود داشت چون یک پلتفرم متن باز بود. اما برای مثال برای توییتر نمی‌توان پوسته‌ای ایجاد کرد؛ در وهله اول این پلتفرم امکان ایجاد پوسته را نمی‌دهد و اگر هم این امکان را ایجاد کند، بی‌معنی است. البته برای یوتیوب این کار تا حدی میسر شد؛ اینکه یک سایت لینک ویدیوی یوتیوب را بگیرد و ویدیو را تحویل دهد که این کار در حال حاضر امکان‌پذیر است و کاربران می‌توانند در برخی از سایت‌هایی که فیتلر نیستند، آدرس یوتیوب مورد نظر خود را وارد کرده و ویدیو را تحویل بگیرند.
این موضوع هم می‌تواند به درآمدزایی از تولید محتوا و ایجاد پوسته‌ها کمک کند؟
به صورت کلی بستگی به تفاسیر دارد و خیلی شامل پلتفرم‌های خارجی نمی‌شود، اما اگر شامل خارجی‌ها شود می‌تواند به این موضوع هم کمک کند.
به نظر می‌رسد یکی از نقایص سندها و مصوبه‌ها این است که به‌طور ناگهانی و بدون مشورت با کارشناسان منتشر می‌شوند. حتی خبر جلسات مرکز ملی فضای مجازی خیلی جزیی و کوتاه است. آیا بهتر نیست با جزییات بیشتری به این اسناد و مصوبه‌ها پرداخته شود؟
مرکز ملی فضای مجازی باید جزییات دقیق این سندها و مصوبه‌ها را اعلام کند. اما به صورت کلی کسب‌و‌کار با این شیوه‌‌ها در ایران به سختی می‌توانند رونق پیدا کنند. در عین حال مصوبات هم طبیعتا باید چکش‌کاری شوند، قبل از اینکه تصویب شوند باید نظرات کارشناسانی را دریافت کنند که امیدواریم در آینده این اتفاق بیفتد.
