جای خالی حقوق مردم در بازار تاکسیهای اینترنتی
نتایج یک نظرسنجی نشان داد که ۵۴ درصد از مخاطبان موافق حذف همیشگی گزینه «عجله دارم» در تاکسیهای اینترنتی هستند، ۵۹ درصد از آنها زمان زیادی را پس از حذف این گزینه برای قبول سفرشان در انتظار ماندند و ۷۳ درصد از پاسخ‌‌‌دهندگان نیز معتقدند که نرخ سفر با تاکسیهای اینترنتی پس از حذف عجله دارم، گران‌‌‌تر شده است.
به گزارش اکونگار به نقل از دنیای اقتصاد؛ از حذف گزینه «عجله دارم» در تاکسیهای اینترنتی یک هفته می‌‌‌‌گذرد، اما در این مدت این اتفاق نه‌تنها باعث رضایت مسافران نشد، بلکه اعتراض‌‌‌‌هایی مبنی بر افزایش قیمت و انتظار طولانی برای قبول سفر نیز شکل گرفته است؛ تا جایی که رئیس سازمان تعزیرات از برخورد جدی با گران‌فروشی تاکسیهای اینترنتی خبر داد که با واکنش فعالان حوزه اقتصاد دیجیتال مواجه شد و آن را مصداق دخالت دولت در مدل یک کسب‌و‌کار دانستند.
نظرسنجی‌‌‌های انجام‌شده از مخاطبان روزنامه دنیای‌اقتصاد در شبکههای اجتماعی هم نشان می‌دهد که بیش از ۵۰ درصد از آنها موافق حذف همیشگی «گزینه عجله دارم» در تاکسیهای اینترنتی هستند و ۷۳درصد از آنها نیز از گران‌‌‌تر شدن نرخ‌ها گله دارند.
حواشی حذف یک گزینه
سرانجام با اخطارهای مکرر سازمان تعزیرات حکومتی به تاکسیهای اینترنتی مبنی بر گران‌فروشی، گزینه «عجله دارم» ابتدا در اسنپ و سپس در تپسی حذف شد. ماجرا از این قرار است که سازمان تعزیرات در بهمن امسال «عجله دارم» را مصداق گران‌فروشی اعلام کرد و با اینکه وزارت اقتصاد این گزینه را تخلف ندانست، این موضوع جدی‌‌‌‌تر از قبل در نشست خبری پانزدهم اسفندماه امسال رئیس سازمان تعزیرات مطرح شد.
سه روز پس از این اظهارات، اسنپ در ۱۸ اسفندماه بیانیه‌‌‌ای را منتشر و در آن اعلام کرد که با وجود داشتن استدلال‌‌‌های حقوقی و تجاری در دفاع از گزینه «عجله دارم»، بنابر دستور مقامات ذی‌‌‌صلاح، این خدمت از اپلیکیشن حذف شد. یک روز پس از حذف عجله دارم در اسنپ، تپسی هم حذف این گزینه را به نظرسنجی گذاشت، اما روز بعد و بدون اینکه نتایج نظرسنجی را اعلام کند، گزینه «عجله دارم» را غیرفعال و با انتشار اطلاعیه‌‌‌ای اعلام کرد که مدیرعامل این تاکسی اینترنتی از سوی سازمان تعزیرات حکومتی احضار شده و متعاقب آن، این شرکت گزینه «عجله دارم» را در اپلیکیشن خود حذف کرده است.
با این همه اما همزمانی حذف این گزینه در پلتفرم تاکسیهای اینترنتی با روزهای پایانی و پرترافیک سال برای مردم مشکل‌‌‌ساز شد؛ تا جایی که صدای اعتراض‌‌‌ها از قیمت‌‌‌‌های بالا و انتظارهای طولانی‌مدت برای قبول سفر در شبکههای اجتماعی بلند شد. جنجالی‌‌‌ترین اظهارنظر کاربران اسنپ به افزایش قیمت سفر از تهران به کرج برمی‌‌‌گردد؛ یک کاربر در شبکه ایکس با انتشار یک اسکرین شات از مسیر سفر خود نشان داده که اسنپ از تهران به کرج ۶۰۰هزار تومان می‌شود و آن را با پرواز خارجی از استانبول به تهران مقایسه کرده که قیمت آن به ۷۰۰هزار تومان می‌‌‌رسد.
کاربر دیگری افزایش قیمت در تاکسیهای اینترنتی را اقدامی تلافی‌‌‌جویانه در مقابل حذف «عجله دارم» دانسته و نوشته است: «اسنپ و تپسی بعد از حذف گزینه عجله دارم در اقدامی تلافی‌‌‌جویانه، ضمن محدود کردن سرویس‌‌‌دهی‌‌‌های خود، کرایه را به طور ملموسی افزایش دادند.»
چالش‌‌‌‌های حذف گزینه عجله دارم، فقط به گلایه از افزایش قیمت و تاخیر در قبول کردن سفر محدود نشد و کار به جایی رسید که در صبح ۲۰ اسفند ماه، حدود یک ساعت اپلیکیشن اسنپ با خطا از سمت سرور مواجه شد و تپسی هم برای بسیاری از کاربران غیر‌قابل دسترس بود. با اینکه کاربران فکر می‌‌‌کردند که دلیل این اختلال افزایش درخواستها و قبول نکردن رانندهها بود، اما تاکسیهای اینترنتی منشأ آن اختلال را در ارتباط با یکی از شرکت‌های تامین‌‌‌کننده داده اعلام کردند.
در ادامه حتی خبر کناره‌‌‌گیری میلاد منشی‌‌‌پور، مدیرعامل تپسی، از این سمت هم به حذف گزینه «عجله دارم» ارتباط داده شد، اما او دلیل این استعفا را عدم‌تفاهم با سهامدار جدید در تعریف یک مسیر مشترک اعلام کرد.
گلایه مسافران از گران‌‌‌تر شدن نرخ‌ها
در شرایطی که همچنان مردم از قیمت و تاخیر بالا در سفرهای اسنپ و تپسی بعد از حذف گزینه عجله دارم، گله دارند و مسوولان این دو تاکسی اینترنتی، دلیل افزایش قیمت را ترافیک و شلوغی روزهای پایانی سال اعلام میکنند، روزنامه دنیای‌اقتصاد در یک نظرسنجی چهار پرسش را با مخاطبان خود در میان گذاشت. سوال‌‌‌های این روزنامه از مخاطبان خود به این شرح است: «با حذف همیشگی گزینه «عجله دارم» در تاکسیهای اینترنتی موافقید؟»، «بعد از حذف گزینه «عجله دارم» زمان انتظار برای تاکسیهای اینترنتی تغییر کرده است؟»، «قیمت سفر در تاکسیهای اینترنتی در روزهای اخیر افزایش داشته است؟» یا «با درخواست‌هایی از سمت رانندهها مبنی بر توقف در سفر و دریافت وجه نقد و... مواجه شده‌‌‌‌اید؟»
نتایج این نظرسنجی نشان داد که ۵۴درصد از مخاطبان موافق حذف همیشگی گزینه «عجله دارم» در تاکسیهای اینترنتی هستند، ۵۹درصد از آنها زمان زیادی را پس از حذف این گزینه برای قبول سفرشان در انتظار ماندند و ۷۳درصد از پاسخ‌‌‌دهندگان نیز معتقدند که نرخ سفر با تاکسیهای اینترنتی پس از حذف عجله دارم، گران‌‌‌تر شده است.
راننده‌‌‌های اسنپ و تپسی چه می‌‌‌گویند؟
راننده‌‌‌های اسنپ و تپسی ضلع دیگر مثلث حذف گزینه عجله دارم هستند. گفت‌‌‌وگو با آنها پس از حذف این گزینه نشان می‌دهد که نبود این گزینه تاثیری بر فعالیت آنها نداشته و مثل سابق از نرخ کم سفرها و هزینه‌‌‌های زیاد گله میکنند.
یک راننده اسنپ از شکایت‌‌‌های مسافرهایش از حذف عجله دارم می‌‌‌گوید: «مسافرها می‌‌‌گویند که با گزینه عجله دارم به راحتی می‌توانستیم در زمانی که عجله داریم، ماشین پیدا کنیم. اما حالا این‌گونه نیست و ساعت‌‌‌ها معطل قبول سفر می‌‌‌شویم.»
او همچنین از قیمت پایین سفرها و هزینه‌‌‌های بالا گله و بیان می‌کند: «قیمت سفرها بسیار پایین است و برای راننده به‌‌‌صرفه نیست.»
یک راننده تپسی نیز افزایش قیمت سفر در تاکسیهای اینترنتی را ناشی از شلوغی‌‌‌های پایان سال می‌‌‌داند و می‌‌‌گوید: «نرخ سفر در تاکسیهای اینترنتی افزایش قیمت نداشته، بلکه قیمت‌ها به دلیل ترافیک روزهای پایانی سال زیاد شده است. از سوی دیگر، رانندهها درخواستها را قبول نمی‌‌‌کنند و زمانی که درخواست‌‌‌های سفر زیاد و قبول‌‌‌کننده کم می‌شود، طبیعتا کرایه‌‌‌ها نیز افزایش می‌‌‌یابد.»
انتظار طولانی برای قبول سفر از سمت راننده‌‌‌های اسنپ و تپسی چالش جدی مسافرها پس از حذف گزینه «عجله دارم» در تاکسیهای اینترنتی است؛ تا جایی که یک راننده اسنپ از انتظار یک‌ساعته مسافری برای قبول سفر می‌‌‌گوید. راننده دیگری معتقد است که عجله دارم، رانندهها را به قبول سفر ترغیب می‌‌‌کرد و حذف آن به ضرر مسافرها تمام شده است. او همچنین به این موضوع اشاره می‌کند که یکی از مسافرانش برای پذیرش زودتر سفر از سوی رانندهها، ناچار به اعمال بیست دقیقه توقف در مسیر شده است.
واکنش مدیران اسنپ و تپسی
در مقابل مسافران و سفیران، مدیران تاکسیهای اینترنتی رویکرد متفاوتی را نسبت به این موضوع دارند. به عقیده آنها، گزینه «عجله دارم» در اصل بر اساس درخواست کاربران مسافر شکل گرفت و پیش از اضافه شدن این گزینه به پلتفرم اسنپ و تپسی بسیاری از کاربران مسافر در درخواستشان توقف‌‌‌های کاذب ثبت می‌‌‌کردند تا قیمت بالا برود و درخواستشان پذیرفته شود.
محمد خلج، مدیرعامل اسنپ در گفت‌‌‌وگو با یک پایگاه خبری علت شکل‌‌‌‌‌‌گیری گزینه عجله دارم در این تاکسی اینترنتی را متاثر از خواسته مسافرها می‌‌‌داند که طبق گفته‌‌‌های او فقط ۱۰درصد از سفرهای این تاکسی اینترنتی با استفاده از این گزینه انجام می‌‌‌شده است.
علاوه بر این، محمد رحمانی، مدیر ارشد حقوقی اسنپ، نیز معتقد است که گزینه «عجله دارم» حتی به نفع کاربرانی است که از آن استفاده نمی‌‌‌کنند، زیرا از افزایش قیمت برای ۹۰درصد کاربرانی که از این گزینه استفاده نمی‌‌‌کنند هم جلوگیری می‌شود. تپسی نیز میزان سفرهای مربوط به گزینه «عجله دارم» را در مقایسه با کل سفرها معادل ۱۰درصد اعلام و در دفاع از تعریف این گزینه در پلتفرم خود بیان می‌کند که «عجله دارم» با هدف ارائه خدمت به کاربرانی که اولویت آنها قبول سفر و نه هزینه سفر است به خدمات تپسی اضافه شد.
اما استدلال سازمان تعزیرات به‌‌‌عنوان مخالف جدی گزینه «عجله دارم» در تاکسیهای اینترنتی آن است که با انتخاب این گزینه مسافر زودتر به مقصد نمی‌رسد و آن را گران‌فروشی عنوان کرده است. این در حالی است که «عجله دارم» فقط زمان پذیرش سفر از سوی رانندهها را کاهش می‌دهد تا مسافر زمان کمتری را منتظر تعیین‌تکلیف سفر باشد.
محمدعلی اسفنانی، سخنگوی سازمان تعزیرات، در این زمینه با تاکید بر اینکه گزینه «عجله دارم» مصداق گران‌فروشی در قانون تعزیرات و امور صنفی است، توضیح می‌دهد: «با بررسی‌‌‌های سازمان تعزیرات حکومتی در خصوص گزینه عجله دارم به این نتیجه رسیدیم که این گزینه هیچ منفعتی برای مردم ندارد. مسافتی که تاکسی طی می‌کند، همان است و زمان هم همان زمان است، اما مبلغ ۲۰ تا ۴۰درصد بیشتر می‌شود.»
این در حالی است که به اعتقاد رضا الفت‌‌‌نسب، عضو هیات‌‌‌مدیره اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی، باید افزایش قیمت در تاکسیهای اینترنتی اثبات شود.
او همچنین بیان می‌کند که با وجود قیمت‌گذاری پویا در اسنپ و تپسی، دیگر گران‌فروشی معنا ندارد.
البته، به اعتقاد سخنگوی سازمان تعزیرات اگر با انتخاب گزینه «عجله دارم» امکان چانه‌‌‌زنی برای مسافر جهت میزان افزایش قیمت وجود داشته باشد، موردی ندارد. او در این خصوص می‌‌‌گوید: «پیشنهاد قیمت بالاتر اگر با چانه‌‌‌زنی باشد شاید قابل دفاع باشد، اما این منوط به اختیار چانه‌‌‌زنی است. اگر عجله دارم را نزنید ممکن است ۱۰ بار درخواست دهید و اتفاقی نیفتد. پس این یک اجبار است. وقتی مسافر این گزینه را انتخاب می‌کند، هیچ اتفاق جدیدی نمی‌‌‌افتد. سکو می‌‌‌گوید سفر ۱۸ دقیقه است و وقتی عجله دارم را می‌‌‌زنید این زمان باید کم شود.»
البته این اظهارات مسوول سازمان تعزیرات نشان می‌دهد که او با ماهیت قیمت‌گذاری پویا در پلتفرم‌‌‌های اسنپ و تپسی و اینکه این گزینه فقط زمان انتظار مسافر برای قبول سفر را کاهش می‌دهد، آشنایی ندارد.
از سوی دیگر، حذف گزینه عجله دارم در تاکسیهای اینترنتی با انتقادهایی مبنی بر دخالت دولت در قیمت‌گذاری اسنپ و تپسی مواجه شده است. مدیرعامل اسنپ با اشاره به این موضوع، معتقد است که هرگونه اعمال نفوذ در موضوع قیمت‌گذاری یا همین موضوع حذف «عجله دارم»، تعادل و نظم بازار آنلاین را بر هم میزند و شاهد از بین رفتن این حوزه خواهیم بود.
وعده کنترل نوسان قیمت‌ها
مدیرعامل اسنپ همچنین در بخش دیگری از صحبت‌‌‌های خود دلیل افزایش اخیر قیمت‌ها در این تاکسی اینترنتی را ناشی از کاهش رانندهها و افزایش ترافیک و درخواستها اعلام می‌کند و در این خصوص توضیح می‌دهد: «هفته پایانی سال با بیشترین میزان ترافیک و سفرهای درون‌‌‌شهری همراه است و شرایط حمل‌‌‌ونقل به دلیل افزایش درخواستها و کاهش تعداد کاربران راننده به‌‌‌شدت خاص می‌شود. در شرایطی که توازن بین عرضه و تقاضا به هم می‌‌‌خورد برای تبدیل بیشتر درخواستها به سفر ممکن است نوسان قیمتی اتفاق بیفتد؛ با این حال تلاش می‌‌‌کنیم با راهکارهای هوشمند تعادل در تعیین نرخ را حفظ کنیم و از طریق تعیین سقف قیمت اجازه نمی‌‌‌دهیم نرخ سفر از یک رقمی بالاتر برود. از سوی دیگر با در نظر گرفتن طرح‌‌‌های تشویقی برای کاربران راننده سعی می‌‌‌کنیم آنها را به فعالیت بیشتر ترغیب کنیم.»
مدیران تپسی نیز پاسخ‌‌‌هایی مشابه مسوولان اسنپ درباره گرانی سفرهای این دو تاکسی اینترنتی دادند. فرید شهابی، معاون تجاری اسنپ، در گفت‌‌‌وگو با رسانه‌‌‌ها اعلام کرد که با حذف گزینه «عجله دارم» هیچ افزایش قیمتی روی سرویس خود اعمال نشده و علت افزایش قیمت‌ها میزان ترافیک است. این مقام مسوول در تپسی، به کاربران مسافر خود اطمینان خاطر داد که او با راهکارهای هوشمند تعادل در تعیین نرخ را حفظ می‌کند و از طریق تعیین حد مجاز قیمت اجازه نمی‌‌‌دهد تا نرخ سفر از یک سطحی بالاتر برود. از سوی دیگر با در نظر گرفتن طرح‌‌‌های تشویقی برای کاربران راننده سعی می‌کند آنها را به فعالیت بیشتر ترغیب کند.
ابراز نگرانی از ورود دولت به قیمت‌گذاری
در حالی که مدیران اسنپ و تپسی به مسافرهای خود از مدیریت نرخ‌های سفر در این دو پلتفرم اطمینان خاطر می‌دهند، رئیس سازمان تعزیرات به مدیران تاکسیهای اینترنتی اخطار داده است که در صورت کاهش عمدی ارائه خدمات و افزایش قیمت‌ها برخورد جدی خواهد شد. او همچنین از مردم درخواست کرده است تا درصورت مواجهه با این دو مورد، شکایت خود را به سامانه ۱۳۵ اعلام کنند. احمد اصانلو همچنین دستور داده که شعبه‌‌‌هایی در تهران و شهرستان‌‌‌ها به این موضوع اختصاص یابد تا به هر شکایتی درباره اسنپ و تپسی به‌‌‌طور «آنی و آنلاین» با سرعت رسیدگی شود.
حالا، با افزایش فشارهای دولت بر تاکسیهای اینترنتی برای مدل قیمت‌گذاری در این دو پلتفرم، صدای اعتراض فعالان حوزه اقتصاد دیجیتال مبنی بر دخالت دولت در مدل این کسب‌و‌کارها بلند شده است. رضا الفت‌‌‌نسب، عضو هیات‌‌‌مدیره اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی ورود دولت به قیمت‌گذاری تاکسیهای اینترنتی را نگران‌‌‌کننده توصیف می‌کند و می‌‌‌گوید: «باید مراجع ذی‌ربطی که در دستورالعمل فعالیت تاکسیهای اینترنتی آمده، به قیمت‌گذاری این تاکسی‌‌‌ها ورود کنند، نه دولت.»
انحصار بازار تاکسیهای اینترنتی در اسنپ و تپسی همواره مورد انتقاد بوده است. عضو هیات‌‌‌مدیره اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی با اشاره به این موضوع از اعطای بیش از ۲۰۰ مجوز از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ خبر می‌دهد و معتقد است که در حال حاضر نیز محدودیتی در اخذ مجوز وجود ندارد. این در حالی است که اتحادیه کشوری کسب و کارهای مجازی بیش از دو سال است که عملا تعطیل است.
اما به اعتقاد الفت‌‌‌نسب قیمت‌گذاری و سایر موارد در تاکسیهای اینترنتی باید از طریق تشکل‌های صنفی پیگیری شود. او با بیان این مطلب از برگزار نشدن دو‌ساله انتخابات و تعطیلی کمیسیون بازرسی و نظارت اتحادیه کسبوکارهای مجازی انتقاد می‌کند و در این زمینه کم‌‌‌کاری وزارت صمت را موثر می‌‌‌داند.
کارشناسان همواره از شکست اقتصاد دستوری و دولتی در همه کشورها گفته‌‌‌اند، با این حال ظاهرا این شیوه مدیریتی همچنان در بین مسوولان ایران مقبول است. مازیار نوربخش، رئیس کمیسیون تحول و نوآوری بهره‌‌‌وری اتاق بازرگانی تهران، در این زمینه می‌‌‌گوید: «در هر بازاری، عرضه و تقاضا تعیین‌‌‌کننده قیمت است. در این روش، هم مصرف‌کننده و هم عرضه‌‌‌کننده راضی خواهند بود.» او ورود دولت به قیمت‌گذاری تاکسیهای اینترنتی را تبلیغات و عوام‌‌‌فریبی توصیف و بیان می‌کند: «دولت فکر می‌کند که حذف گزینه «عجله دارم» به نفع مردم خواهد بود، اما زمانی که رانندهها سفرها را قبول نکنند، قیمت سفرهای عادی هم بالا می‌رود.»
به اعتقاد افشین کلاهی، رئیس هیات‌‌‌مدیره مجمع تشکل‌های دانش‌‌‌بنیان ایران، نیز هیچ چیزی با دستور و دخالت اصلاح نمی‌شود، او با بیان این مطلب توضیح می‌دهد: «همیشه بازار است که خرید یک کالا و خدمت را تعیین می‌کند. ورود دولت به قیمت‌گذاری تاکسیهای اینترنتی دخالت در مدل یک کسب و کار موفق است. با حذف این گزینه، روش‌های دیگری برای جبران اختلاف قیمت آن رونق می‌گیرد.»
او در بخش دیگری از صحبت‌‌‌های خود با بیان اینکه می‌توان گزینه‌‌‌های بهتری به‌‌‌جای عجله دارم در اسنپ و تپسی تعریف کرد، خاطرنشان کرد: «البته مردم این اختیار را دارند تا از این گزینه استفاده نکنند. زمانی که از عجله دارم، استفاده میکنند یعنی برای آنها جذابیت و کارکرد دارد.»
با این اوصاف، خلأ قانون‌گذاری درست در زمینه فعالیت تاکسیهای اینترنتی و از طرف دیگر سیاست‌‌‌های دستوری دولت، در روزهای شلوغ پایان سال مردم را با گرانی و انتظارهای طولانی برای تاکسیهای اینترنتی نقره‌‌‌داغ کرده‌‌‌اند. فعالان حوزه اقتصاد دیجیتال نیز از ادامه این روند و عزم دولت برای ورود به این موضوع ابراز نگرانی میکنند و آن را تهدیدی برای فعالیت تاکسیهای اینترنتی می‌‌‌دانند.
